Κριτήριο Αξιολόγησης-Προπαγάνδα (Γ΄ Λυκείου)

 

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ:

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ

Πηγή Εικόνας:https://ikariologos.gr/propaganda-kataskeyi-ypikown-toy-ilia-giannakopoyloy/

Κείμενο 1 (Μη Λογοτεχνικό Κείμενο): Theodor Adorno-Πώς η φασιστική προπαγάνδα δημιουργεί φονικές μηχανές (απόσπασμα)

Ο Theodor W. Adornο (1903-1969) ήταν Γερμανός φιλόσοφος και κοινωνιολόγος και εξέχων μέλος της περίφημης σχολής της Φρανκφούρτης, ο οποίος μεταξύ άλλων καταπιάστηκε με την υπονόμευση των ιδανικών του  διαφωτισμού και τη γενεαλογία του φασισμού.

1. …Πάνω απ' όλα, ξέρουμε ότι η φασιστική προπαγάνδα, με όλη τη διαταραγμένη λογική της και τις φανταστικές διαστρεβλώσεις της, είναι συνειδητά σχεδιασμένη και οργανωμένη. Αν πρόκειται να αποκληθεί ανορθολογική, τότε χρησιμοποιείται αντί για την αυθόρμητη ανορθολογικότητα, ένα είδος ψυχοτεχνικής που παραπέμπει στην υπολογισμένη επίδραση, προφανής στις περισσότερες εκδηλώσεις της σημερινής μαζικής κουλτούρας – όπως στο σινεμά και τις ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές. Ακόμα και αν είναι αλήθεια, ωστόσο, ότι η ψυχοσύνθεση του φασίστα αγκιτάτορα μοιάζει κάπως με τη διανοητική σύγχυση των επίδοξων οπαδών του, και ότι οι ίδιοι οι ηγέτες “είναι υστερικοί ή ακόμα και παρανοϊκοί τύποι”, έχουν μάθει, από την τεράστια εμπειρία και το τρανταχτό παράδειγμα του Χίτλερ, πώς να χρησιμοποιούν τις δικές τους νευρωτικές ή ψυχωτικές προδιαθέσεις για σκοπούς που προσαρμόζονται πλήρως στην αρχή της πραγματικότητας (realitätsgerecht). Οι κυρίαρχες συνθήκες στην κοινωνία μας τείνουν να μεταμορφώσουν τη νεύρωση και την ήπια ψυχοπάθεια σε ένα εμπόρευμα το οποίο ο πάσχων μπορεί εύκολα να πουλήσει, μόλις ανακαλύψει ότι πολλοί άλλοι έχουν μια συγγένεια με την ασθένειά του. Ο φασίστας αγκιτάτορας είναι συνήθως ένας επιδέξιος πωλητής των δικών του ψυχολογικών ελαττωμάτων. Αυτό είναι δυνατόν αποκλειστικά εξαιτίας μιας δομικής ομοιότητας μεταξύ των οπαδών και του ηγέτη· ο σκοπός της προπαγάνδας είναι να εγκαταστήσει μια συμφωνία μεταξύ τους παρά να μεταδώσει στο κοινό οποιεσδήποτε ιδέες ή συναισθήματα που δεν είναι δικά τους εξ αρχής. Ως εκ τούτου, το πρόβλημα της αληθινής ψυχολογικής φύσης της φασιστικής προπαγάνδας μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: Σε τι συνίσταται αυτή η αρμονική σχέση μεταξύ του ηγέτη και των οπαδών στην προπαγανδιστική συνθήκη;

2. Ένα πρώτο στοιχείο προσφέρεται από τη δική μας παρατήρηση ότι αυτός ο τύπος της προπαγάνδας λειτουργεί ως ευχαρίστηση. Μπορούμε να τη συγκρίνουμε με το κοινωνικό φαινόμενο της σαπουνόπερας. Όπως ακριβώς η νοικοκυρά, η οποία έχει απολαύσει εξ αποστάσεως τα βάσανα και τα κατορθώματα της αγαπημένης της ηρωίδας για ένα τέταρτο της ώρας, αισθάνεται την ορμή να αγοράσει το σαπούνι που πουλά ο χορηγός, έτσι ο ακροατής της φασιστικής προπαγανδιστικής σκηνής, αφού αντλήσει ηδονή από αυτή, αποδέχεται την ιδεολογία που παρουσιάσθηκε από τον ομιλητή χάριν ευγνωμοσύνης για το σόου. Το “σόου” είναι πράγματι η σωστή λέξη. Το κατόρθωμα του αυτοσχέδιου ηγέτη είναι μια ερμηνεία που παραπέμπει στο θέατρο, στον αθλητισμό και τις αποκαλούμενες θρησκευτικές αναγεννήσεις. Είναι χαρακτηριστικό για τους φασίστες δημαγωγούς ότι κομπάζουν για το γεγονός ότι υπήρξαν αθλητικοί ήρωες στα νιάτα τους. Αυτός είναι ο τρόπος που συμπεριφέρονται. Ουρλιάζουν και οδύρονται, πολεμούν τον σατανά χειρονομώντας, και βγάζουν τα σακάκια τους καθώς επιτίθενται “σε αυτές τις καταχθόνιες δυνάμεις”.

 

3. Οι τύποι των φασιστών ηγετών αποκαλούνται συχνά υστερικοί. Με οποιοδήποτε τρόπο και αν έχει διαμορφωθεί η στάση τους, η υστερική τους συμπεριφορά εκπληρώνει μια ορισμένη λειτουργία. Μολονότι μοιάζουν πραγματικά με τους ακροατές τους στις περισσότερες πλευρές, διαφέρουν από αυτούς σε μια σημαντική πλευρά: δεν έχουν καμία αναστολή καθώς εκφράζονται. Λειτουργούν διαμεσολαβητικά για τους ανίκανους να εκφρασθούν ακροατές τους, λέγοντας και κάνοντας ό,τι οι τελευταίοι θα ήθελαν, αλλά είτε δεν μπορούν είτε δεν τολμούν. Παραβιάζουν τα ταμπού που η κοινωνία της μεσαίας τάξης έχει επιβάλει πάνω σε κάθε εκφραστική συμπεριφορά εκ μέρους του κανονικού, “μέσου” πολίτη. Κάποιος μπορεί να πει ότι μέρος της επίδρασης της φασιστικής προπαγάνδας επιτυγχάνεται διαμέσου αυτής της ρήξης. Οι φασίστες αγκιτάτορες αντιμετωπίζονται σοβαρά, διότι ρισκάρουν να γελοιοποιηθούν.

4. Οι μορφωμένοι άνθρωποι εν γένει δυσκολεύτηκαν να καταλάβουν την επίδραση των ομιλιών του Χίτλερ, διότι αυτές ακούγονταν τόσο ανειλικρινείς, προσποιητές, ή, σύμφωνα με τη γερμανική λέξη, verlogen [ψευδολόγες]. Όμως είναι ψευδαίσθηση ότι οι αποκαλούμενοι συνηθισμένοι άνθρωποι έχουν μια εντελώς ανεξάντλητη έφεση προς το γνήσιο και το ειλικρινές, και απεχθάνονται το ψεύτικο. Ο Χίτλερ ήταν αγαπητός, όχι σε πείσμα των φθηνών θεατρινισμών του, αλλά ακριβώς χάρη σε αυτές, χάρη στις παραφωνίες του και τα καραγκιοζιλίκια του…

5. Έχουμε συνοψίσει μια λίστα των τυπικών ψυχολογικών μηχανισμών που εφαρμόζονται κατ' ουσίαν από όλους τους φασίστες αγκιτάτορες, οι οποίες θα μπορούσαν να συμπυκνωθούν σε όχι παραπάνω από τριάντα τύπους. Πολλοί από αυτούς τους μηχανισμούς έχουν ήδη αναφερθεί, όπως ο μηχανισμός του μοναχικού λύκου, η ιδέα της ακαταπονησίας, της διωκόμενης αθωότητας, του σπουδαίου ανθρωπάκου, το εγκώμιο του κινήματος ως τέτοιου, και ούτω καθεξής. Βέβαια, η ομοιομορφία αυτών των μηχανισμών μπορεί εν μέρει να εξηγηθεί μέσω της παραπομπής στην ίδια πηγή, όπως Ο Αγών μου του Χίτλερ, ή ακόμα μέσω μιας οργανωτικής σύνδεσης όλων των αγκιτατόρων, όπως πραγματικά συνέβη στην περίπτωση της Δυτικής Ακτής. Όμως, η αιτία πρέπει να αναζητηθεί αλλού, αν οι αγκιτάτορες σε πολλά διαφορετικά μέρη της χώρας χρησιμοποιούν τους ίδιους συγκεκριμένους ισχυρισμούς, π.χ. οι ζωές τους έχουν απειληθεί και οι ακροατές τους θα ξέρουν ποιοι ευθύνονται αν η απειλή πραγματοποιηθεί – ένα συμβάν που ποτέ δεν λαμβάνει χώρα. Αυτά τα πρότυπα τυποποιούνται για ψυχολογικούς λόγους. Ο επίδοξος φασίστας οπαδός λαχταρά αυτή την αυστηρή επανάληψη, όπως ο χορευτής στον ρυθμό του jitterbug λαχταρά το τυποποιημένο πρότυπο των δημοφιλών τραγουδιών και γίνεται έξαλλος, όταν οι κανόνες του παιχνιδιού δεν τηρούνται αυστηρά. Η μηχανική εφαρμογή αυτών των προτύπων είναι ουσιώδης για την ιεροτελεστία…

6. Η φετιχοποίηση της πραγματικότητας και των κατεστημένων σχέσεων εξουσίας τείνει, περισσότερο από καθετί άλλο, να παρακινήσει το άτομο ώστε να παραδοθεί και να ενωθεί με το υποτιθέμενο κύμα του μέλλοντος.

μετάφραση: Γιώργος Στεφανίδης

Πηγή: http://artinews.gr , 11 Μαΐου 2020

Κείμενο 2 (Λογοτεχνικό Κείμενο): Περικλής Κοροβέσης-Προπαγάνδα-Πολιτικός λόγος-διαφήμιση

Ο Περικλής Κοροβέσης (1941-2020) ήταν Έλληνας συγγραφέας, δημοσιογράφος και ακτιβιστής, ο οποίος κατά τη διάρκεια της επταετίας ανέπτυξε αντιδικτατορική δράση με αποτέλεσμα να υποστεί φυλακίσεις και βασανισμούς.

1. Με τον όρο προπαγάνδα καταλαβαίνουμε την εκστρατεία που κάνει ένα ολοκληρωτικό καθεστώς για να πείσει τους υπηκόους του πως ζουν σ’ έναν παράδεισο (για το οποίο κανείς δεν πείθεται) και να βρει συμμάχους στον διεθνή χώρο. Στήνονται τεράστιοι μηχανισμοί, ξοδεύονται αμύθητα ποσά, και κάποιες φορές τα καταφέρνουν.

2. Η πρώην ΕΣΣΔ, μέχρι την πτώση της, είχε πολλούς πιστούς σε δεκάδες χώρες που δεν έβλεπαν την πραγματικότητα, αλλά την ειδυλλιακή εικόνα του σοσιαλισμού, όπως αυτή είχε παραχθεί στα εργαστήρια της KGB (που ήξερε επακριβώς ποιος είναι ο αυθεντικός κομμουνισμός και ποιοι είναι οι εχθροί του).

3. Eνα άλλο πετυχημένο κέντρο προπαγάνδας είναι το Χόλιγουντ, που σχεδόν όλες του οι παραγωγές, έμμεσα ή άμεσα, είναι στην υπηρεσία του πολιτικού συστήματος των ΗΠΑ και του αμερικανικού τρόπου ζωής. Φυσικά υπάρχουν και αριστουργήματα που έχουν παραχθεί, αλλά αυτά αποτελούν ελάχιστες εξαιρέσεις σε σχέση με τις δεκάδες χιλιάδες ταινίες που έχουν γυριστεί. Γνήσιο προϊόν αυτής της σχολής είναι τα σίριαλ. Οι γνωστές σαπουνόπερες που εθίζουν τον κόσμο στο ασήμαντο σε όλα τα επίπεδα. Ασήμαντα σενάρια, σκηνοθεσίες, ηθοποιοί κ.λπ., που στοχεύουν να εγκλωβίσουν τους τηλεθεατές στο τίποτα και να τεθούν εθελοντικώς εκτός κοινωνίας.

4. Ο σύγχρονος πολιτικός λόγος αποσκοπεί στην εξουσία. Οι ψηφοφόροι πρέπει να πειστούν για την παρουσία ενός κόμματος ή ενός αρχηγού «Μεσσία», που θα τους σώσει. Στη θέση του ενεργού πολίτη, έχουμε έναν ανενεργό πολίτη, που χάνει την προσωπικότητά του μέσα στη μάζα. Βρίσκεται σε βρεφική ηλικία, που ταυτίζει τον πατέρα με τον αρχηγό, όπως ο φανατικός θρησκευόμενος θεωρεί τον Θεό απόλυτο και παντοδύναμο αρχηγό και μπορεί να διαπράξει τα πιο φρικαλέα εγκλήματα στο όνομα του Θεού, ασχέτως αν ο Θεός (στην ιουδαιοχριστιανική παράδοση τουλάχιστον) δίνει εντολή να μην κάνεις φόνο. Και σε ένα τέτοιο κλίμα, τα φασιστικά κινήματα βρίσκουν πρόσφορο έδαφος για να αναπτυχθούν. Δηλαδή ο υπάρχων πολιτικός λόγος ενέχει τον φασιστικό λόγο. Ο Χορκχάιμερ το είχε εντοπίσει αυτό εδώ και πολλά χρόνια. «Οποιος δεν θέλει να μιλήσει για τον καπιταλισμό, καλά θα κάνει να μην μιλάει για τον φασισμό». […]

5. Να πάμε τώρα και στη διαφήμιση. […] Ο Γκοντάρ έλεγε πως η διαφήμιση είναι φασισμός. Και είχε απόλυτο δίκιο. Και με τον λόγο και την εικόνα διαμορφώνει έναν παραδεισένιο κόσμο που τον ταυτίζει με ένα ανεξέλεγκτο προϊόν, το οποίο μπορεί να είναι, πέρα από τη χαμηλή ποιότητά του, πιθανόν και επικίνδυνο για την υγεία. Π.χ. τα φαρμακευτικά σκευάσματα. Τι εγγύηση υπάρχει πως δεν είναι απάτη; Και γιατί τα φάρμακα δεν τα πουλάνε στα σούπερ μάρκετ και τα πουλάνε άνθρωποι με πανεπιστημιακές σπουδές και με συνταγή γιατρού; Ακόμα, τα επώνυμα ρούχα.Ράβονται από ανθρώπους που εργάζονται σε άθλιες συνθήκες, σε εξαθλιωμένες χώρες όπου η ζωή των εργατών δεν έχει καμιά αξία. Να θυμηθούμε το πρόσφατο τραγικό έγκλημα στο Μπανγκλαντές. Και όμως ο καταναλωτής φιγουράρει στο επώνυμο ρούχο του και νομίζει πως είναι προσωπικότητα και όχι συνεργός σε ένα έγκλημα.

6. Ποιο είναι το κόκκινο νήμα που ενώνει και τους τρεις αυτούς λόγους; Ο μύθος. Δηλαδή η τεχνική του παραμυθιού, που διαμορφώνει έναν φανταστικό κόσμο, ο οποίος δεν χρειάζεται αποδείξεις και τεκμηρίωση, αλλά στοχεύει να δημιουργήσει μια γοητεία και να διαμορφώσει έναν πιστό. Και ο πιστός είναι ένας υποταγμένος άνθρωπος, δεν γνωρίζει τον εαυτό του και ζει στον που του έχει επιβάλει η άρχουσα νοοτροπία και γίνεται καταναλωτής. Δεν μπορεί να καταλάβει ποιος είναι και τι θέλει και δεν γνωρίζει τη δύναμή του. Ήδη από τον 12ο αιώνα, η Αννα Κομνηνή έγραφε στην «Αλεξιάδα» της: «Δεν θέλω να αναφερθώ στο χυδαίο όχλο, για να μην μολύνω το ιερό σώμα της Ιστορίας».

7. Οι ελίτ της εξουσίας, μέσα από την εμπειρία αιώνων, για να κρατήσουν τα πλούτη τους και τη δόξα τους, έπρεπε πάνω από όλα να κυριαρχήσουν στις συνειδήσεις των ανθρώπων, αφαιρώντας τους κάθε δυνατότητα να σκεφθούν, παραμένοντας στην άγνοια και στην απελπισία και μπαίνοντας στην ουρά να περιμένουν κάποιο θαύμα. Και αυτό θα γίνει στην άλλη ζωή. Και βασικός ιδεολόγος ήταν η αυτοκρατορική χριστιανική εκκλησία, που έχει πια παραχωρήσει τη θέση της στην τηλεόραση. Και οι άνθρωποι με την ψήφο τους εκλέγουν τη φυλακή της φτώχειας. Μερικοί αντιδρούν βίαια, με την ένοπλη υποδειγματική πράξη. Αλλά ο μεγάλος αναρχικός Κροπότκιν έχει καλύτερα επιχειρήματα. «Μερικά κιλά δυναμίτη δεν κάνουν τίποτα σε μια εξουσία που αριθμεί πολλούς αιώνες».

8. Και θα πρόσθετα εγώ: Αν δεν πάρουμε την ευθύνη του εαυτού μας, ο κόσμος δεν πρόκειται να αλλάξει. Και από τα μνημόνια, θα πάμε στα μνημόσυνα.

Πηγή: Εφημερίδα των συντακτών

30 Δεκεμβρίου 2013

 Κείμενο 3 (Μη Λογοτεχνικό): Berthold Brecht-«Γερμανικό τραγούδι»

O Berthold Brecht (1898-1956) ήταν Γερμανός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας (πατέρας του επικού θεάτρου), ο οποίος με το πολύπλευρο έργο του αντιτάχθηκε σθεναρά στον πόλεμο, τον μιλιταρισμό και τον ναζισμό, επιλέγοντας την αυτοεξορία μετά την κατάκτηση της εξουσίας από το Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικο Εργατικό Κόμμα (NSDAP) του Αδόλφου Χίτλερ (1933). Το «Γερμανικό τραγούδι» μελοποιήθηκε από τον Θάνο Μικρούτσικο και συμπεριλήφθηκε στον δίσκο: «Μουσική πράξη στον Μπρεχτ» (1978).

Μιλάνε για καιρούς δοξασμένους, και πάλι

(Άννα, μην κλαις)

Θα γυρέψουμε βερεσέ απ’ το μπακάλη.

 

Μιλάνε για του έθνους, ξανά, την τιμή

(Άννα, μην κλαις)

Στο ντουλάπι δεν έχει ψίχα ψωμί.

 

Μιλάνε για νίκες που το μέλλον θα φέρει

(Άννα, μην κλαις)

Εμέναν όμως δε με βάζουν στο χέρι.

 

Ο στρατός ξεκινά

(Άννα, μην κλαις)

Σαν γυρίσω ξανά

θ’ ακολουθώ άλλες σημαίες.

 

(1936)

 Πηγή: Bertolt Brecht, Ποιήματα, μτφ. Μάριος Πλωρίτης, Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1983, σ. 54.

            Μαρία Δημητριάδη-Άννα Μην Κλαις

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ: 

Α1. Σε μία παράγραφο 70-80 λέξεων να συνοψίσετε τις ομοιότητες και τις διαφορές των προπαγανδιστών φασιστικών ιδεών και των οπαδών τους, σύμφωνα με τον Theodor Adorno (Κείμενο 1).

                                                                                                                     Μονάδες 15

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση τα Κείμενα 1 και 2, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στα κείμενα:

 

α) Οι αγκιτάτορες παρουσιάζονται άτρωτοι στις δημόσιες ομιλίες τους (Κείμενο 1).

β) Η τυποποίηση δεν γοητεύει τους αποδέκτες των ολοκληρωτικών ιδεών (Κείμενο 1).

γ) Οι μηχανισμοί της προπαγάνδας υπερβαίνουν τα εθνικά σύνορα (Κείμενο 2).

δ) Οι περισσότερες ταινίες του Χόλιγουντ αμφισβητούν το αμερικανικό όνειρο (Κείμενο 2).

ε) Οι σύγχρονοι ψηφοφόροι επηρεάζονται από σωτηριολογικά κηρύγματα ηγετών  που έχουν τις ρίζες τους στη θρησκεία (Κείμενο 2).

                                                                                                                   Μονάδες 10

Β2. α) Σε ένα κείμενο 70-80 λέξεων να αναλύσετε την υπογραμμισμένη φράση του Περικλή Κοροβέση: (Κείμενο 2)

Ο πιστός είναι ένας υποταγμένος άνθρωπος, δεν γνωρίζει τον εαυτό του και ζει στον που του έχει επιβάλει η άρχουσα νοοτροπία και γίνεται καταναλωτής. Δεν μπορεί να καταλάβει ποιος είναι και τι θέλει και δεν γνωρίζει τη δύναμή του.

                                                                                                                     Μονάδες 8

β) Ποια νομίζετε ότι είναι η πρόθεση του συγγραφέα στη 2η παράγραφο του Κειμένου 1; Πώς ο τρόπος με τον οποίο επέλεξε να την αναπτύξει υπηρετεί την πρόθεση αυτή;

                                                                                                                     Μονάδες 7

 Β3. α) Οι ελίτ της εξουσίας… μνημόσυνα: Ποια ρηματικά πρόσωπα χρησιμοποιούνται στο ανωτέρω απόσπασμα του Κειμένου 2; Τι επιτυγχάνει ο συντάκτης μέσω της χρήσης τους  (Μονάδες 4); Τι προσδίδει στο κείμενο η επίκληση στην αυθεντία; (Μονάδες 3);

                                                                                                                      Μονάδες 7

β) Να καταγράψετε τέσσερις διαρθρωτικές λέξεις  που χρησιμοποιεί ο συντάκτης στην 5η παράγραφο του Κειμένου 1 και να σημειώσετε τον ρόλο που επιτελούν για να επιτευχθεί η συνεκτικότητα των προτάσεων (Μονάδες 4). Να καταστήσετε το ύφος του συντάκτη περισσότερο οικείο, αντικαθιστώντας κάθε υπογραμμισμένη λέξη με μια λιγότερο επίσημη, χωρίς να αλλοιώσετε το νοηματικό περιεχόμενο του αποσπάσματος (Μονάδες 4):

Η μηχανική εφαρμογή αυτών των προτύπων είναι ουσιώδης για την ιεροτελεστία… Η φετιχοποίηση της πραγματικότητας και των κατεστημένων σχέσεων εξουσίας τείνει, περισσότερο από καθετί άλλο, να παρακινήσει το άτομο ώστε να παραδοθεί και να ενωθεί με το υποτιθέμενο κύμα του μέλλοντος.

                                                                                                                    Μονάδες 8

Γ. Ποιο είναι το θέμα του ποιήματος «Γερμανικό τραγούδι» του Berthold Brecht, σύμφωνα με την κρίση σας; Να παραθέσετε συγκεκριμένους κειμενικούς δείκτες που τεκμηριώνουν την απάντησή σας. Το περιεχόμενο του κειμένου μπορεί να καταστεί διαχρονικό και οικουμενικό ή περιορίζεται μόνο στη Γερμανία του 1936; Να αναπτύξετε την άποψή σας (150-200 λέξεις).

                                                                                                                      Μονάδες 15

 

Δ. Σ΄ ένα άρθρο σας που θα δημοσιευτεί στο ιστολόγιο του Λυκείου σας, να αναφέρετε ορισμένους από τους παράγοντες που καθιστούν τους πολίτες ευάλωτους στην ισοπεδωτική δύναμη της προπαγάνδας και την κατεύθυνση που πρέπει ν΄ ακολουθηθεί για να αντιμετωπιστεί ο αρνητικός αντίκτυπος της παραπληροφόρησης στη νέα γενιά. (300-350 λέξεις)

                                                                                                                     Μονάδες 30

 

Κριτήριο Αξιολόγησης-Παγκοσμιοποίηση (Γ΄ Λυκείου)

 

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ:

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ

Κείμενο 1 (Μη Λογοτεχνικό): Pascal Bruckner-Η παγκοσμιοποίηση ισοπεδώνει

Ο Pascal Bruckner (1948) είναι ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Γάλλους συγγραφείς και φιλοσόφους«Νέοι Φιλόσοφοι». Έχει συγγράψει μυθιστορήματα και δοκίμια, ενώ παράλληλα αρθρογραφεί στο Νουβέλ Ομπσερβατέρ για ζητήματα που άπτονται της σύγχρονης ευρωπαϊκής πραγματικότητας.

1) Απέναντι στον εθνικισμό, στενόμυαλο και ξενοφοβικό, αντιπαραθέτουν σήμερα τον κοσμοπολιτισμό με όλα τα καλά. Από τη μία πλευρά υπάρχει η εθνική στενομυαλιά, μνησίκακη και φοβητσιάρικη, από την άλλη η περιέργεια, η ποικιλόχρωμη πολλαπλότητα των πολιτισμών. Μπορεί να αναρωτηθεί κανείς αν αυτός ο υποχρεωτικός έπαινος του ανοίγματος δεν καταλήγει να συγχέει τον κοσμοπολιτισμό με την παγκοσμιοποίηση.

2) Ο κοσμοπολιτισμός είναι η ικανότητα να έχει κανείς επαφή με πολλούς πολιτισμούς. Είναι η διεργασία που κάνουμε για να ανοιχτούμε σε έναν άλλο πολιτισμό πέρα από το δικό μας και να πλουτίσουμε από αυτή την προσφορά. Γι’ αυτό και είναι ριζωμένη στο βάθος πολλών μνημών, πολλαπλών ιδιαιτεροτήτων. Μας διχάζει ανάμεσα σε έναν πολιτισμό της καταγωγής και διάφορες πατρίδες επιλογής. Γι’ αυτό ακριβώς ο πραγματικός κοσμοπολιτισμός είναι οδύνη. Δείτε τον Ναμπόκοφ να αφηγείται τον απέραντο πόνο που του προκάλεσε το πέρασμα στα αγγλικά ως γλώσσα γραφής: «Αλλάζοντας γλώσσα απαρνιόμουν όχι τη γλώσσα του Αββακούμ, του Πούσκιν, του Τολστόι (...), εν ολίγοις όχι μια κοινή γλώσσα, αλλά μια γλώσσα ζωτική και ατομική». Το να περνάει κανείς από τον ένα πολιτισμό στον άλλο είναι κάτι ανάλογο με την αλλαγή δέρματος του φιδιού, μια μεταμόρφωση που απαιτεί πόνο και μόχθο. Το να κατέχει τρεις ή τέσσερις γλώσσες, να γνωρίζει πολλές παραδόσεις, αυτή είναι η πολυτέλεια και η αμοιβή του πραγματικού κοσμοπολίτη.

3) Η παγκοσμιοποίηση είναι ριζικά διαφορετική επειδή είναι ο πολιτισμός των ανθρώπων χωρίς πολιτισμό. Είναι ο αφρός πάνω από τα κύματα των ανταλλαγών. Είναι μια υπερπτήση που ισχυρίζεται ότι κυριαρχεί στο σύμπαν επειδή το έχει προηγουμένως αδειάσει από την ουσία του. Είναι καταδικασμένοι στην παγκοσμιοποίηση οι άνθρωποι που δεν έχουν ανοίγματα ούτε στον εθνικό πολιτισμό τους ούτε στον κόσμο γενικότερα. Αυτοί δεν επικοινωνούν παρά μόνο μέσα από τα πιο φτωχά σύμβολα αυτού του πλανητικού πολιτισμού δηλαδή το φαστ φουντ, την κόκα κόλα, ένα συγκεκριμένο τύπο μουσικής. Υπό αυτή την έννοια η DisneyWorld είναι πράγματι το απόγειο της παγκοσμιοποίησης. Όλες οι περιοχές του κόσμου αναπαρίστανται εκεί σαν παράθεση, σαν αξιοθέατο• η Γη γίνεται εκεί ένα μεγάλο λούνα πάρκ.

4) Αυτή η εναλλαγή απεικονίζεται τέλεια στους τρόπους που ταξιδεύει κανείς: μπορεί να ξαναβρεί κανείς στο ταξίδι του ακριβώς αυτό που άφησε ή πραγματικά να κάνει εισβολές σε έναν άλλο πολιτισμό. Είτε πάει κανείς στην Αμερική για να αναγνωρίσει όλα τα καθησυχαστικά σημάδια του «παγκόσμιου πολιτισμού», αυτά που βρίσκουμε σε όλο τον κόσμο στις τηλεοπτικές σειρές. Είτε πάει εκεί για να μυηθεί στον αμερικανικό πολιτισμό και να αντιληφθεί πόσο αυτή η χώρα μάς είναι ξένη. Για να συνειδητοποιήσει πόσο αυτός ο τρόπος ζωής που έχει διαμορφωθεί από τον προτεσταντισμό, τη μετανάστευση, την εμπειρία των πιονέρων και την αγάπη του χρήματος απέχει από εμάς.

5) Αυτές οι δύο εμπειρίες μπορούν να βιωθούν παντού. Το να ταξιδεύει κανείς είναι πάντα οδυνηρό γιατί αποσπάται από τον τόπο του. Ακόμη και όταν βρίσκεται σε ένα ξενοδοχείο στη Δανία, στην Ιαπωνία ή στη Λατινική Αμερική, ψάχνει κατ’ αρχήν να βρει τον διάκοσμο της ζωής του [ ... ].

6) Ακόμη πρέπει να αναρωτηθούμε σε ποιο μέτρο η εισβολή του παγκόσμιου πολιτισμού είναι φορέας απειλών. Οι παραδοσιακές κοινωνίες βρίσκονται σήμερα αντιμέτωπες με τη νεωτερικότητα και τα συστατικά της, που είναι η ελευθερία, ο ατομισμός, η απόρριψη των πιστεύω και των παραδόσεων. Το φαινόμενο αυτό δεν είναι πρόσφατο, αφού έχει αρχίσει την αργή του πορεία διάβρωσης των βεβαιοτήτων από τον 18ο αιώνα. Ας μη συγχέουμε όμως αυτή τη μακρά διεργασία χειραφέτησης των παραδοσιακών κοινωνιών με το φαινόμενο της τεχνολογικής παγκοσμιοποίησης. Η τεχνολογική παγκοσμιοποίηση δεν εξηγεί την αντίσταση των τοπικών πολιτισμών. Είναι όλα τα μηνύματα που συνοδεύουν τη νεωτερικότητα της χειραφέτησης, η απελευθέρωση της γυναίκας, η απογοήτευση του κόσμου, το τέλος της θρησκευτικής υπεροχής. Σήμερα όμως είναι σαν η Δύση να δίνει δύο αντιφάσκοντα μηνύματα, το ένα των δικαιωμάτων του ανθρώπου, της χειραφέτησης, του ατομισμού και το άλλο της καταναλωτικής και τεχνολογικής πλευράς του. Είναι αυτό που είχε τονίσει πολύ ωραία ο Ινδός συγγραφέας Β.Σ. Ναϊπούλ για τους Ιρανούς φονταμενταλιστές. Θέλουν τα όπλα μας, τα κινητά τηλεφωνά μας, την ατομική μας βόμβα, δεν θέλουν όμως την ελευθερία, γιατί είναι ανησυχητική.

7) Αυτό το κίνημα παγκοσμιοποίησης είναι αναπόφευκτο. Πρέπει όμως να επιδεικνύουμε εξίσου ακλόνητη αισιοδοξία όσον αφορά την τεχνολογία; Δεν βλέπω ποιο μπορεί να είναι το ποιοτικό άλμα που θα κάνει η ανθρωπότητα• απλώς ο χώρος της εικονικής πραγματικότητας θα κυριεύσει λίγο περισσότερο τις συνειδήσεις μας.
Οπωσδήποτε αυτός ο ίλιγγος του πραγματικού χρόνου, η μέθη του φορητού τηλεφώνου μας δίνει ένα αίσθημα πανταχού παρουσίας.

8) Αυτό είναι όμως το στοίχημα της τεμπελιάς. Είναι η ιδέα ότι χάρη στο Ιντερνέτ, στο δορυφόρο, θα φθάσουμε χωρίς προσπάθεια σε εκείνο που οι πατέρες ή οι παππούδες μας προσπαθούσαν να επιτύχουν με προσπάθεια και σπουδή: να διαδώσουν αυτό το μήνυμα του ανοίγματος, της ανεκτικότητας, του αντιρατσισμού [ ... ]. Είναι αυτή η ιδέα ότι μια μέρα τα σύνορα θα πέσουν ως εκ θαύματος χάρη στην οθόνη. Λοιπόν η οθόνη υπάρχει, και από την κάθε πλευρά αυτής της οθόνης οι νοοτροπίες μπορεί να χωρίζονται από αιώνες. Η τεχνολογία οικουμενοποιείται, υπάρχει όμως διαχωρισμός των νοοτροπιών. Γιατί η τεχνολογία είναι ουδέτερη. Δεν εμπεριέχει από μόνη της ούτε δεσποτισμό ούτε ελευθερία. Δε φέρνει παρά ένα μόνο μήνυμα, αυτή την ίδια, όπως και η κατανάλωση. Η κατανάλωση δε σας μαθαίνει να είστε πολίτης, όπως η τεχνολογία δε θα σας μάθει ποτέ παρά μόνο να είστε ένας καλός τεχνικός και όχι να γίνετε δημοκρατικοί άνδρες και γυναίκες [....].

Το Βήμα, 31 Δεκεμβρίου 1995

Κείμενο 2 (Μη Λογοτεχνικό): Θεόδωρος Λιανός-Παγκοσμιοποίηση και φτώχεια

Ο Θεόδωρος Π. Λιανός γεννήθηκε στη Μεσσήνη το 1939. Σπούδασε οικονομικές επιστήμες στην ΑΣΟΕΕ  και στο πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας των ΗΠΑ. Είναι ομότιμος καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, του οποίου υπήρξε πρύτανης κατά την περίοδο 1985-88. Έχει γράψει πλήθος άρθρων σε ελληνικές εφημερίδες, σχολιάζοντας την οικονομική, πολιτική και κοινωνική κατάσταση της χώρας (Βιβλιονέτ).

 

1) Πριν από λίγες ημέρες δόθηκε στη δημοσιότητα η Εκθεση για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη 2000 του ΟΗΕ και μερικά από τα κυριότερα συμπεράσματα έχουν ήδη αναδημοσιευθεί στον ημερήσιο Τύπο. Το εντυπωσιακότερο ίσως συμπέρασμα είναι οι τεράστιες οικονομικές ανισότητες που έχουν δημιουργηθεί μεταξύ των φτωχότερων και των πλουσιότερων χωρών και οι οποίες (ανισότητες) φαίνεται να αυξάνονται με τον χρόνο. Η έκθεση του ΟΗΕ αναφέρει ότι πριν από περίπου 200 χρόνια, το 1820, η σχέση των φτωχότερων προς τις πλουσιότερες χώρες ήταν 1 προς 3. Εκατόν πενήντα χρόνια αργότερα, το 1973, η σχέση αυτή ήταν 1 προς 44 και το 1992, δηλαδή σε 20 μόλις χρόνια, διαμορφώθηκε σε 1 προς 72. Υπολογισμοί αυτού του τύπου είναι εξαιρετικά δύσκολοι και οι εκτιμήσεις είναι κατά προσέγγιση. Δεν υπάρχει όμως αμφιβολία ότι το οικονομικό χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών χωρών διευρύνεται.

2) […] Κατά κανόνα οι διευρυνόμενες οικονομικές ανισότητες αποδίδονται στη λεγομένη παγκοσμιοποίηση. Ο όρος «παγκοσμιοποίηση» αναφέρεται στο σημερινό καθεστώς της διεθνούς οικονομίας που χαρακτηρίζεται από μεγάλη κινητικότητα του κεφαλαίου (χρηματικού και υλικού), αυξημένη ελευθερία του διεθνούς εμπορίου, εφαρμογή προηγμένων τεχνολογιών, μεγάλη ταχύτητα στη διακίνηση ιδεών και πληροφοριών και γενικά από μείωση ή κατάργηση των εμποδίων που τα κράτη έθεταν στην παραγωγική δραστηριότητα του διεθνούς κεφαλαίου. Παράλληλα παρατηρείται διεθνώς μείωση των παρεμβατικών πολιτικών που ασκούν οι κυβερνήσεις εντός των εθνικών ορίων. Ο όρος «παγκοσμιοποίηση» εκφράζει τον παρατηρούμενο σε όλο τον κόσμο αυξανόμενο ρόλο της απρόσκοπτης λειτουργίας των αγορών και τον μειωμένο ρόλο των κρατικών παρεμβάσεων σε εθνικό αλλά και διεθνές επίπεδο.

3) Οι οικονομικές ανισότητες μεταξύ ανεπτυγμένων και υπανάπτυκτων χωρών δεν είναι η μόνη συνέπεια της παγκοσμιοποίησης. Παράλληλα διευρύνεται το χάσμα μεταξύ φτωχών και πλουσίων, και μέσα στις ανεπτυγμένες χώρες και μέσα στις υπανάπτυκτες. Σύμφωνα με την έκθεση του ΟΗΕ, το ποσοστό του πληθυσμού που έχει εισόδημα κάτω του επιπέδου φτώχειας είναι 14,1% στις ΗΠΑ, 14,4 % στην Ολλανδία, 13,1% στη Βρετανία και 21,1% στην Ισπανία. Στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες τα αντίστοιχα ποσοστά είναι τρομακτικά, όπως π.χ. 50% στη Ρωσία, 60% στα Σκόπια, 63% στο Ουζμπεκιστάν κ.ά. Φυσικά η φτώχεια που παρατηρείται στις χώρες αυτές πρέπει να αποδοθεί και στην αποδιοργάνωση που υπέστησαν μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού.

4) Υπάρχουν δύο συνέπειες της παγκοσμιοποίησης στην αγορά εργασίας των ανεπτυγμένων χωρών που αξίζει να τονισθούν: πρώτον, έχει παρατηρηθεί ότι όσοι χάνουν τη δουλειά τους και βρίσκουν μια νέα υφίστανται μια μείωση μισθού περίπου 6% κατά μέσον όρο· δεύτερον, το συνδικαλιστικό κίνημα δέχεται ισχυρότατες πιέσεις και χάνει μέλη διότι κάθε προσπάθεια ενίσχυσης της δύναμης των εργατικών σωματείων αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά με την απειλή της μεταφοράς της παραγωγής σε άλλη χώρα. Αυτό είναι κάτι που στη χώρα μας το γνωρίσαμε καλά με

το κλείσιμο της Pirelli πριν από μερικά χρόνια.

5) Αντίστοιχες συνέπειες υπάρχουν στις υπανάπτυκτες χώρες που προσπαθούν να προσελκύσουν τις βιομηχανίες των ανεπτυγμένων χωρών. Δύο σημαντικές συνέπειες είναι η αύξηση της παιδικής εργασίας με εξευτελιστικούς μισθούς και η απροθυμία τήρησης των εργατικών νόμων. Μια άλλη συνέπεια είναι η περιφρόνηση της νομοθεσίας για την προστασία του περιβάλλοντος. Και οι τρεις αυτές συνέπειες είναι αποτέλεσμα της προσπάθειας των κρατών αυτών να ανταγωνισθούν για την προσέλκυση κεφαλαίων με μείωση του κόστους παραγωγής.

6) Οι πολιτικοί αρχηγοί των ανεπτυγμένων χωρών και πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η εποχή της παγκοσμιοποίησης είναι μια εποχή ανάπτυξης της παραγωγικότητας διεθνώς, της παγκόσμιας παραγωγής και του διεθνούς εμπορίου. Είναι μια εποχή ανάπτυξης στην οποία όλοι μπορούν να συμμετάσχουν. Εν τούτοις η πραγματικότητα δείχνει ότι η διανομή των πλεονεκτημάτων της παγκόσμιας ανάπτυξης είναι άνιση. Υπάρχουν μεγάλες ομάδες του παγκόσμιου πληθυσμού στις υπανάπτυκτες αλλά και στις ανεπτυγμένες χώρες οι οποίες όχι μόνο δεν συμμετέχουν στα οφέλη της παγκοσμιοποίησης αλλά και ζημιώνονται απόλυτα και σχετικά. Στο σημείο αυτό βρίσκεται η ανάγκη ανάληψης πολιτικών σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Η βασική αντίρρηση στην παγκοσμιοποίηση και στην προσπάθεια περαιτέρω ενίσχυσής της (που εκφράστηκε εντονότατα στο Σιάτλ και στην Washington D.C.) είναι ότι δημιουργεί πλούτο και ταυτόχρονα φτώχεια χωρίς να υπάρχει πολιτική αποζημίωσης ή προστασίας αυτών που υφίστανται τις αρνητικές συνέπειές της.

           

Το Βήμα 24 Νοεμβρίου 2008  

Κείμενο 3 (Λογοτεχνικό): Τόλης Νικηφόρου-προσευχή δυτικόφρονος

 

Ο Τόλης Νικηφόρου (Θεσσαλονίκη 1938) είναι εκπρόσωπος της Δεύτερης Μεταπολεμικής Ποιητικής Γενιάς. Στην πολύπλευρη ποιητική του δράση δεξιώνονται μεταξύ άλλων ο ελεγειακός τόνος, ο ρομαντισμός και η νοσταλγία. Η συλλογή «Τα Αναρχικά», όπως μαρτυρά ο τίτλος της, διαπνέεται από δηκτική διάθεση.

και δώσε μου σήμερα
ροπαλοφόρε μου αφέντη
την ευτυχία του ζεστού περιστρόφου
μιας κόκα κόλα τη δροσιά
ν' αλλάζω αυτοκίνητο κάθε έξι μήνες
να αποκτήσω ψυγείο κελβινέιτορ
αυτόματο σκουπιδοφάγο
την προστασία της σαβάκ, της ντίνα, της εσά
να γίνω πάνω απ' όλα
υπάλληλος μιας πολυεθνικής σου
προοδευτικής και κερδοφόρας
άλλο δεν θέλω

εγώ
θα δώσω βάσεις και διευκολύνσεις
θα είμαι εχθρός για τους εχθρούς σου
θ' ανακατεύω λέξεις ξενικές στην ομιλία μου
θα τραγουδήσω τα τραγούδια σου

θα γίνω μια ακόρεστη αγορά
θα ζήσω με την αγωνία του χρήματος
θα βλέπω τη μοναδική διάσταση στα πράγματα

παράκληση και προσφορά μου

 

από τη συλλογή: Τα αναρχικά, 1979.

 

Ερμηνευτικά σχόλια:

«σαβάκ» = SAVAK (Σαζμανέ Αμνιγιάτ Βα Ετελαατε Κεσβάρ): μυστική υπηρεσία του Ιράν που ιδρύθηκε το 1957 με τη βοήθεια της CIA ως Οργάνωση Κρατικής Ασφάλειας και Πληροφοριών με στόχο την εξουδετέρωση (έως εξολόθρευση) των πολιτικών αντιπάλων του τότε Σάχη της Περσίας.

 

«ντίνα» = DINA: η πολιτική αστυνομία της αιμοσταγούς χούντας (1973-1990) του Πινοσέτ που το 1973 με την υποστήριξη των ΗΠΑ ανέτρεψε με στρατιωτικό πραξικόπημα τον εκλεγμένο πρόεδρο της Χιλής, Σαλβαντόρ Αλιέντε, ο οποίος ένα μήνα νωρίτερα τον είχε διορίσει αρχηγό στρατού.

 

«εσα» = Η ΕΑΤ-ΕΣΑ (Ειδικό Ανακριτικό Τμήμα της Ελληνικής Στρατιωτικής Αστυνομίας)  λειτούργησε από το 1951 έως το 1974 συνδέθηκε με τα σκληρά βασανιστήρια της δικτατορίας (1967-1974) και έδωσε τη θέση της τα μεταπολιτευτικά χρόνια στη Στρατονομία.

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

Α. Ποιες είναι οι συνέπειες της παγκοσμιοποίησης στον εργασιακό τομέα σύμφωνα με τον Θεόδωρο Λιανό (Κείμενο 2); Να συνοψίσετε την απάντησή σας σ΄ ένα κείμενο 70-80 λέξεων.

Μονάδες 20                                                                                                    

Β1.  Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση τα Κείμενα 1 και 2, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στα κείμενα:

α) Οι έννοιες κοσμοπολιτισμός και παγκοσμιοποίηση έχουν το ίδιο νοηματικό περιεχόμενο. (Κείμενο 1)

β) Η ομογενοποίηση είναι απότοκο του κοσμοπολιτισμού. (Κείμενο 1)

γ) Η μαζική πρόσβαση στο διαδίκτυο θα τονώσει την προσήλωσή μας στο δημοκρατικό ιδεώδες. (Κείμενο 1)

δ) Η διάσταση ανάμεσα στις εύπορες και τις φτωχές χώρες του πλανήτη συν τω χρόνω αμβλύνεται. (Κείμενο 2)

ε) Οι αρνητικές συνέπειες της παγκοσμιοποίησης δεν περιορίζονται στις αναπτυσσόμενες χώρες. (Κείμενο 2)

 Μονάδες 10                                                                                                                                                                                                

Β2 α) Ο Πασκάλ Μπρυκνέρ στο Κείμενο 1 σημειώνει: «Το να περνάει κανείς από τον ένα πολιτισμό στον άλλο είναι κάτι ανάλογο με την αλλαγή δέρματος του φιδιού, μια μεταμόρφωση που απαιτεί πόνο και μόχθο.» Τι εννοεί; (70-80 λέξεις)

Μονάδες 8                                                                                                            

β) Ποιος είναι ο βασικός ισχυρισμός του Θεόδωρου Λιανού στην 3η παράγραφο του Κειμένου 2; Με ποιον-ους τρόπο-ους προσπαθεί να πείσει τον αναγνώστη; Θεωρείς ότι τελικά καταφέρνει να σε πείσει; Να δικαιολογήσεις την απάντησή σου αξιολογώντας την πειστικότητα του τρόπου ή των τρόπων που χρησιμοποιεί.

Μονάδες 7                                                                                                                     

Β3 α) Να επισημάνετε δύο διαφορετικά εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιεί ο Πασκάλ Μπρυκνέρ στην 3η παράγραφο του Κειμένου 1 και να σχολιάσετε την επικοινωνιακή τους λειτουργία. (Μονάδες 3) Ποιος ο ρόλος των ξένων λέξεων στην ίδια παράγραφο; (Μονάδες 2)

Μονάδες 5                                                                                                               

β) Στο ακόλουθο απόσπασμα: «Ο όρος «παγκοσμιοποίηση» εκφράζει τον παρατηρούμενο σε όλο τον κόσμο αυξανόμενο ρόλο της απρόσκοπτης λειτουργίας των αγορών και τον μειωμένο ρόλο των κρατικών παρεμβάσεων σε εθνικό αλλά και διεθνές επίπεδο» ο συντάκτης του Κειμένου 2 καταφεύγει στην ενεργητική  σύνταξη. Καλείστε να το μετασχηματίσετε, αξιοποιώντας την παθητική σύνταξη. Ποιες διαφορές παρατηρείται ως προς τη διαμόρφωση του ύφους του κειμένου; (Μονάδες 3) Θεωρείτε προσωπικό ή απρόσωπο το ύφος του συντάκτη του Κειμένου 2; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο. Τι προσδίδει το συγκεκριμένο ύφος στο κείμενο; (Μονάδες 2)

Μονάδες 5                                                                                                                  

Γ.  Ποιο ζήτημα θίγει το ποίημα του Τόλη Νικηφόρου, σύμφωνα με την κρίση σας; Να παραθέσετε συγκεκριμένους κειμενικούς δείκτες που τεκμηριώνουν την απάντησή σας. Πιστεύετε ότι η συμπεριφορά των σύγχρονων Ελλήνων θυμίζει τον «ανώνυμο δυτικόφρονα» που επινοεί το ποιητικό υποκείμενο; (150-200 λέξεις)

Μονάδες 15                                                                                                   

Δ. Η σύγχρονη πραγματικότητα κατέστησε σύσσωμο τον πλανήτη ένα παγκόσμιο χωριό. Πέραν της απρόσκοπτης επικοινωνίας και της γόνιμης αλληλεπίδρασης ανάμεσα σε μακρινές γωνιές, πολλοί διανοητές έχουν θίξει την ισοπεδωτική διάσταση της παγκοσμιοποίησης. Ως εκ τούτου, συντάσσοντας  ένα αποδεικτικό δοκίμιο (350-400 λέξεις), καλείστε να αναφερθείτε στις αρνητικές συνέπειες της παγκοσμιοποίησης και την κατεύθυνση που πρέπει ν΄ ακολουθήσουμε για την υπέρβασή τους.

  Μονάδες 30                                                                                                         

 

 

Τζίμης Πανούσης-Νεοέλληνας

«θέλω να γινω σαν Αμερικάνος/ μ' αρέσει στα κρυφά κι ο Μητροπάνος»

Κριτήριο Αξιολόγησης-Ελλάδα και Ευρωπαϊκή Ένωση (Γ΄ Λυκείου)

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ:

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

 

Κείμενο 1 (Μη Λογοτεχνικό): Μάνος Χατζιδάκις-Η δημογεροντία του μέλλοντος (απόσπασμα)

 

Ο Μάνος Χατζιδάκις (1925—1994) ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες μουσικοσυνθέτες του 20ου αιώνα. Το έργο του συνέδεσε αρμονικά τη λόγια μουσική  με τη λαϊκή παράδοση της χώρας και απέκτησε διεθνή αναγνώριση (Όσκαρ Καλύτερου Πρωτότυπου Τραγουδιού (1961). Αξιοσημείωτες είναι και οι δημόσιες τοποθετήσεις του για ζητήματα της επικαιρότητας, όπως η ακόλουθη.

 

Τη μέρα που υπογράφονταν στο Ζάππειο η ένταξή μας μου πήραν μια συνέντευξη τα μέσα ενημερώσεως, τα ευρωπαϊκά. Όμως δεν βρήκανε τις απαντήσεις μου ευχάριστες και διασκεδαστικές για το κοινό τους που βλέπει τηλεόραση το βράδυ στις εννιά, και φυσικά δεν μετέδωσαν την συν­έντευξη μου. (Εκεί, όπως θα διαπιστώσατε, «σέβονται» το κοινό. Αφού τ’ αποβλάκωσαν πρώτα, τώρα εννοούν να το υπηρετούν πιστά και να το διασκεδάζουν). Μέσα στ’ άλλα γι’ αυτή την εκπομπή πού τελικά δεν μεταδόθηκε, μου ζήτησαν να σπάσω μερικά πιάτα. Λα­τρεύουν καθώς ξέρετε σε όλη την Ευρώπη, τον ήχο των ελληνικών πιάτων. Και βέβαια δεν τους άρεσε όταν τους απαγόρεψα ν’ ακούγονται μπουζούκια στην εκπομπή. Και πρωτ’ απ’ όλα, τους απάν­τησα πού μ’ είδατε εμένα προσωπικά να σπάω πιάτα και να τραγουδώ με μπουζούκια; Ήταν η Μελίνα Μερκούρη κι όχι εγώ. Αν σας την θυμίζω, τόσο το καλλίτερο. Πάει να πει ότι της μοιάζω. 

 

Όμως ας έρθουμε στην παρεξή­γησή σας γύρω από την Αθήνα. Η τότε Αθήνα της ευη­μερίας, των πρώτων τουριστικών ρευμάτων και της ανεμελιάς, υπήρξε ένα θεατρικό σκηνικό μες στο όποιο όλοι μας λίγο πολύ, υπεύθυνοι και ανεύθυνοι παίζαμε με παρ­ρησία τους νεοέλληνες. Αυτή η  Αθήνα είναι γεγονός πώς δεν υπάρχει πια. Χάθηκε μάλλον οριστικά. Και συνέχισα: Μη μου ζητάτε ένα μνημόσυνο που σήμερα το πραγματο­ποιούν μόνο οι ανώνυμοι βιομηχανίσκοι, με τις λαϊκές στάρλετ και τις φαβορίτες στα καταστήματα μπουζουκιών που ξενυχτάνε και που ευτυχώς κλείσανε, ελπίζω δια παν­τός.

 

Ερώτηση (από τον συνεργάτη του Ραδιοφωνικού στα­θμού του Λουξεμβούργου): Τι νομίζετε κατά την γνώμη σας ότι θα βρείτε στην Ευρώπη όταν στο μέλλον τελείως ενωθεί;

 

Επιτρέψτε μου νάμαι προσωπικός σ’ αυτή μου την απάν­τηση, τους είπα. Και πρώτ’ απ’ όλα, το τρομαχτικό, σε υπερμεγέθη παρουσία με εκπροσώπους τον H. P. Lovecraft, τον Edgar Allan Poe και τον Charles Baudelaire. Μετά, μια ευρωπαϊκή ταυτότητα για απογευματι­νούς περιπάτους, ιδίως τις Κυριακές, πότε στο Κιρινάλε, ή στην Πλατεία Βαντόμ και πότε στη Σεβίλλη. Τέλος, ένα ευρωπαϊκό κοιμητήριο για μια εφησυχασμένη δη­μοκρατική μας αποχώρηση, σαν έρθει ή ώρα μας πού λένε.

 

[…]Και τούτο δεν τους άρεσε πολύ και δεν το βρήκαν δια­σκεδαστικό για τηλεθεατές κι ακροατές του ραδιοφώνου σε ώρα νυχτερινή. Μα συνέχισαν και με ρώτησαν. Πώς αντιμετωπίζετε την ενοποιημένη κουλτούρα της Ευρώπης σήμερα;

 

Άνευ φόβου και άνευ πάθους, τους απαντώ. Δεν μας τρο­μάζει απ’ τη στιγμή πού μας περιέχει. Κι όσο για τα επί μέρους γραφικά στοιχεία μας, έτσι κι αλλιώς μας ήταν άχρηστα, κι ήμασταν αποφασισμένοι να τα πετάξουμε και να τ’ αποκηρύξουμε μετά πάσης βδελυγμίας όταν με τον καιρό θα ωριμάζαμε. Η ένταξη μας, μας ωριμάζει αυτομά­τως και μας παρουσιάζει πιο αληθινούς. Κι έτσι τα γρα­φικά και τα ιδιότυπα, τα βάζουμε για πάντα στο συρτάρι. Με κοίταξε περίεργα η Γαλλίδα, όμως δεν είπε τίποτα. Κατάλαβα. Αυτή πού τόσο της αρέσουνε τα γραφικά μας τα φολκλορικά, και τι την νοιάζει ποιο είναι το αληθινό μας πρόσωπο.

 

Αυτός απ’ τη Γερμανική τηλεόραση μου λέει ξαφνικά: Νιώθετε Έλληνας, για Ευρωπαίος;

 

Τί ερώτημα, σκέφτο­μαι. Και βέβαια του απαντώ, Έλληνας αν αυτό σημαίνει Ευρω­παίος. Κι Ευρωπαίος, αν αυτό συμπεριλαμβάνει την Ελ­ληνικότητα μου.

 

Σας ενδιαφέρει η ελληνική σας ιθαγέ­νεια; Μου κάνει αυτός από το Λουξεμβούργο.

 

Του απαντώ: Αν με εξουθενώσετε, όχι. Η τουλάχιστον θα μ’ ενδιαφέρει όσο ενδιαφέρει ένα φυλακισμένο στο Άουσβιτς, αν είναι απόγονος του Μεγαλέξαντρου ή του μεγάλου Τσέγκις Χάν. Αν πάλι μείνω ελεύθερος η ελλη­νική μου ιθαγένεια θάναι μια πραγματικότητα πού δεν θάμαι σε θέση να την αρνηθώ, έτσι καθώς θάναι συνυφα­σμένη με τη γλώσσα και με την προσωπική μου Ιστορία. Το μόνο πού μπορώ να ελπίζω είναι να γίνει μια αλήθεια και για σας.

 

Ερώτηση: Ποιοι θα μας κυβερνήσουνε μελλοντικά, στην Ενωμένη Ευρώπη;

 

Κι απάντησα: Ελπίζω για τους επερχόμενους, μια δημογεροντία του πνεύματος κι όχι η Άγια κι Αποστολική οικογένεια του πρίγκηπος Φρανκενστάϊν.

 

Εδώ τελειώνω. Και το νομίζω περιττό να διευκρινίσω πώς ύστερ’ απ’ τη δεύτερη απάντηση μου, το συνεργείο της Ευρωπαϊκής τηλεόρασης, με κάποια βιαστική πρό­φαση είχε κιόλας φύγει, μη βρίσκοντας διασκεδαστικές τις απαντήσεις μου.

Η συνέχεια και το παιχνίδι των ερωτήσεων κι απαντή­σεων, έγινε εντός μου, καθώς επέστρεφα στο σπίτι μου.

 

Κυριακή 15 Ιουλίου 1979

Πηγή: Μάνος Χατζιδάκις, Τα σχόλια του τρίτου, Αθήνα Εξάντας 2003, σσ. 171-177.

Κείμενο 2 (Μη Λογοτεχνικό): Οδυσσέας Ελύτης- Εδώ γεννήθηκε η Ευρώπη

Ο Οδυσσέας Ελύτης (1911-1996) ήταν Έλληνας ποιητής, μεταφραστής και δοκιμιογράφος της Γενιάς του ’30. Περίοπτη θέση στο έργο του κατέχει η Ελλάδα ως τόπος, κοινωνία ατόμων με κοινά οράματα και ανησυχίες, αλλά και υπερβατική οντότητα που συλλαμβάνεται μέσω του γαλάζιου και του λευκού των αιγαιοπελαγίτικων νησιών μας. Για την προσφορά του στα γράμματα τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1979.  Το κείμενο που ακολουθεί προέρχεται  από την εκπομπή του Γιώργου και της Ηρώς Σγουράκη «Εδώ γεννήθηκε η Ευρώπη» που προβλήθηκε από την κρατική τηλεόραση το 1980.

Κάποτε θα ερχόταν η στιγμή για την Ευρώπη να συνειδητοποιήσει τις ρίζες της, αφού δεν μπορεί να υπάρξει σαν αυτόνομη μονάδα, χωρίς κάποιο θεωρητικό υπόβαθρο. Αλλά και για την Ελλάδα, η στιγμή να αποφασίσει αν θα μείνει απομονωμένη στις δικές της αξίες ή θα ενταχθεί σε ένα ευρύτερο σύνολο, με οφέλη πρακτικής φύσεως, αναμφισβήτητα, αλλά και με τον κίνδυνο να αλλοιωθεί η φυσιογνωμία της.

Απ’ αυτή την άποψη, το ομολογώ, είμαι απομονωτικός. Μια ζωή ολόκληρη αγωνίστηκα γι’ αυτό που λέμε ελληνικότητα. Και που δεν είναι τίποτε άλλο, παρά ένας τρόπος να βλέπεις και να αισθάνεσαι τα πράγματα, είτε στην κλίμακα τη μεγάλη είτε στην ταπεινή. Θέλω να πω: είτε σ’ έναν Παρθενώνα είτε σ’ ένα λυχνάρι. Το παν είναι η ευγένεια, η ποιότητα σε αντίθεση με το μέγεθος και την ποσότητα, που χαρακτηρίζουν τη Δύση. Γιατί εκεί βρίσκεται η διαφορά.

Οι Ευρωπαίοι αντλήσανε από τις ελληνικές αξίες για να φτάσουν στην Αναγέννηση, αλλά η Αναγέννηση η δική τους είναι κάτι πολύ διαφορετικό από αυτό που θα μπορούσαμε να είχαμε κάνει εμείς, εάν δεν μας σταματούσε η τουρκοκρατία.

Το βλέπουμε αυτό στην ταπεινή κλίμακα –την μόνη άλλωστε όπου μπορούσαμε να εκδηλωνόμαστε- από την άποψη, ότι μια εσωτερική αυλή νησιώτικου σπιτιού-κατά την ταπεινή μου γνώμη- ή ένας περίβολος μοναστηριού είναι –σαν αντίληψη εννοώ- πολύ πιο κοντά στο πνεύμα που έκανε τους Παρθενώνες και τις Θεομήτορες παρά όλες οι κολώνες, οι μετόπες των ευρωπαϊκών ανακτόρων. Που σημαίνει: Αν συνέχισε κάποιος την αισθαντικότητα την ελληνική και τη διατήρησε είναι αποκλειστικά ο λαϊκός μας πολιτισμός.  Μόνο που κι αυτός στις ημέρες μας κινδυνεύει.

Οι αστοί, στην πλειοψηφία τους-βέβαια υπήρξαν και εξαιρέσεις-  μιμήθηκαν τους Ευρωπαίους, δηλαδή την παραποιημένη αίσθηση της ελληνικότητας, και στη συνέχεια οι ανερχόμενοι από το λαό, μιμήθηκαν τους αστούς. Έτσι φτάσαμε σε ένα σημείο  που αναρωτιέται κανείς σε τι πια μπορεί να ωφελεί η απομόνωση, τι πάει να προστατέψει. Και με κίνδυνο να φανώ αντιφατικός, οδηγούμαι στο άλλο άκρο. Λέω, μήπως είναι σωφρονέστερον, να μην αντιταχτούμε στο ρου της ιστορίας, μήπως μία διαφορετική στρατηγική θα μας βοηθούσε να διακριθούμε από έναν άλλο δρόμο.

Ο ελληνισμός έδειξε, ανέκαθεν, μια καταπληκτική ικανότητα να αφομοιώνει, να προσαρμόζεται και να δραστηριοποιείται μέσα στα ξένα σύνολα. Έχουμε μια πλειάδα Ελλήνων που διακρίθηκαν, την εποχή της διασποράς, στα μεγάλα κέντρα του εξωτερικού. Και στην Ευρώπη και στην Ανατολή. Και πότε αυτά; Την εποχή που η Ευρώπη ήταν στην ακμή της και τα κράτη ήταν ισχυρά και σκληρά, πόσο μάλλον σήμερα, που όπως και να το κάνουμε, είναι γηρασμένα, είναι εξασθενημένα και θα έλεγα ότι έχουν ανάγκη από το σφρίγος νεοτέρων λαών.

Αυτό με κάνει, λοιπόν, να κατασιγάζω μέσα μου τον αισθηματία Έλληνα, που κρύβω, και να σκέφτομαι ότι, ίσως, είναι πιο σωστό να μη φοβηθούμε τη σύγκριση και την άμιλλα αλλά να προχωρήσουμε, φυσικά πάντοτε με την προοπτική να διακριθούμε στην ποιότητα, που σημαίνει: στο πνεύμα. Γι’ αυτό επιμένω πολύ στο θέμα της Παιδείας. Χρειαζόμαστε Παιδεία, σοβαρή, βαθειά -όχι αυτή τη τεχνική που ξιπάζει στις μέρες μας- γιατί μόνο με αυτή θα μπορέσουμε και να διακριθούμε και να πορευθούμε σ’ έναν καινούργιο δρόμο, αλλά και να διατηρήσουμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της φυσιογνωμίας μας.

Κείμενο 3 (Λογοτεχνικό): Μανώλης Ρασούλης- Αχ Ελλάδα σ’ αγαπώ

                                    

Μανώλης Ρασούλης-Βάσω Αλαγιάννη-Αχ, Ελλλάδα σ΄αγαπώ

Διεύθυνση: Μάνος Χατζιδάκις

(Α' Αγώνες Ελληνικού Τραγουδιού, Κέρκυρα 1981)

                                

   

   

Νίκος Παπάζογλου-Αχ,  Ελλάδα 

Δίσκος: Νίκος Παπάζογλου «Live στο Λυκαβηττό»

Ο Μανώλης Ρασούλης (1945-2011) ήταν Έλληνας στιχουργός, συγγραφέας, τραγουδιστής και δημοσιογράφος. Το περιεχόμενο των στίχων του δηκτικού άσματος «Αχ Ελλάδα σ΄ αγαπώ»  παραμένει μέχρι σήμερα αμφίσημο. Πολλές φορές μάλιστα έχουν προκύψει παρερμηνείες, αλλά και καπηλείες από εθνικιστικούς κύκλους.

 

Χαρά στον Έλληνα που ελληνοξεχνά
και στο Σικάγο μέσα νιώθει λευτεριά
εκείνος που δεν ξέρει και δεν αγαπά
σάμπως φταις κι εσύ καημένη
και στην Αθήνα μέσα ζει στη ξενιτιά

Αχ Ελλάδα σ’ αγαπώ
και βαθιά σ’ ευχαριστώ
γιατί μ’ έμαθες και ξέρω
ν’ ανασαίνω όπου βρεθώ
να πεθαίνω όπου πατώ
και να μη σε υποφέρω

Αχ Ελλάδα θα στο πω
πριν λαλήσεις πετεινό
δεκατρείς φορές μ’ αρνιέσαι
μ’ εκβιάζεις μου κολλάς
σαν το νόθο με πετάς
μα κι απάνω μου κρεμιέσαι

Η πιο γλυκιά πατρίδα
είναι η καρδιά
Οδυσσέα γύρνα κοντά μου
που τ’ άγια χώματα της
πόνος και χαρά

Κάθε ένας είναι ένας
που σύνορο πονά
κι εγώ είμαι ένας κανένας
που σας σεργιανά

Αχ Ελλάδα σ’ αγαπώ
και βαθιά σ’ ευχαριστώ
γιατί μ’ έμαθες και ξέρω
ν’ ανασαίνω όπου βρεθώ
να πεθαίνω όπου πατώ
και να μη σε υποφέρω

Αχ Ελλάδα θα στο πω
πριν λαλήσεις πετεινό
δεκατρείς φορές μ’ αρνιέσαι
μ’ εκβιάζεις μου κολλάς
σαν το νόθο με πετάς
μα κι απάνω μου κρεμιέσαι

 

Θερμές ευχαριστίες στη Ναταλία Ρασούλη για τις πολύτιμες επισημάνσεις της

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

Α1. Σε μια παράγραφο 70-80 λέξεων να αναφερθείτε στην επίδραση που άσκησε η Ελλάδα στο πνεύμα της Δύσης, σύμφωνα με την οπτική του Οδυσσέα Ελύτη στο Κείμενο 2.

 Μονάδες 20                                                                                                           

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση τα Κείμενα 1 και 2, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στα κείμενα:

 

 α) Οι Ευρωπαίοι δεν έχουν γνωρίσει την ουσία της ελληνικότητας. (Κείμενο 1)

β) H ευθύνη για τη γενικευμένη απαξίωση της χώρας μας στο εξωτερικό δεν βαραίνει τους Έλληνες. (Κείμενο 1)

γ) Η ελληνική ταυτότητα βρίσκεται σε αντιπαράθεση με την ευρωπαϊκή. (Κείμενο 1)

δ) Ό ελληνικός λαϊκός πολιτισμός είναι κάτι αμελητέο. (Κείμενο 2)

ε) Η τεχνική πρόοδος θα λύσει τα αδιέξοδα του ελληνικού κόσμου. (Κείμενο 2)

 Μονάδες 10                                                                                                                    

Β2. α)Σε μία παράγραφο 80-90 λέξεων να αναλύσετε το νόημα της υπογραμμισμένης φράσης του Κειμένου 1:

Αν πάλι μείνω ελεύθερος η ελληνική μου ιθαγένεια θάναι μια πραγματικότητα πού δεν θάμαι σε θέση να την αρνηθώ, έτσι καθώς θάναι συνυφασμένη με τη γλώσσα και με την προσωπική μου Ιστορία.

  Μονάδες 8                                                                                                                     

β) Αν ο σκοπός του Οδυσσέα Ελύτη είναι να πληροφορήσει τον αναγνώστη/τριά του για το ζήτημα που πραγματεύεται, με ποιους τρόπους (γλωσσικές/ σημειωτικές επιλογές, εκφραστικά μέσα κ.α.) φαίνεται ότι επιχειρεί να επιτύχει τον σκοπό του;

                                                                                                                      Μονάδες 7

Β3 α) Το Κείμενο 1 είναι στοχαστικό δοκίμιο. Να επισημάνετε τρία χαρακτηριστικά του κειμένου που δικαιολογούν τον ανωτέρω ισχυρισμό. (Μονάδες 3) Να παραθέσετε τέσσερις διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η συνοχή της πρώτης παραγράφου του Κειμένου 1, επισημαίνοντας παράλληλα τι δηλώνουν. (Μονάδες 2)

  Μονάδες 5                                                                                                               

β) Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις του Κειμένου 1:  παρρησία, υπερμεγέθη, εφησυχασμένη, βδελυγμίας με αντίστοιχες λέξεις που καθιστούν το ύφος του συντάκτη περισσότερο οικείο; (Μονάδες 4) Τι προσδίδει το γ΄ πληθυντικό στο ακόλουθο απόσπασμα: (Εκεί, όπως θα διαπιστώσατε, «σέβονται» το κοινό. Αφού τ’ αποβλάκωσαν πρώτα, τώρα εννοούν να το υπηρετούν πιστά και να το διασκεδάζουν); (Μονάδα 1)

  Μονάδες 5                                                                                                                  

Γ. Ποιο είναι το θέμα που θίγει ο Μανώλης Ρασούλης στο Κείμενο 3 σύμφωνα με την κρίση σας. Να τεκμηριώσετε την απάντηση σας παραθέτοντας συγκεκριμένους κειμενικούς δείκτες. Πιστεύετε ότι η έννοια της πατρίδας είναι εδαφικό ζήτημα; Να αναπτύξετε την απάντησή σας. (150-200 λέξεις)

  Μονάδες 15                                                                                                                 

Δ. Στο πλαίσιο μιας εκδήλωσης που διοργανώνει η σχολική μονάδα που φοιτάτε με θέμα: «Η Ελλάδα στην ευρωπαϊκή οικογένεια», μέσω εισήγησής σας, να αναφερθείτε στις παθογένειες και τις ανησυχίες που προέκυψαν στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ενοποίησης και την κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθηθεί για να πάψουμε να κάνουμε λόγο για μια «Ευρώπη δύο ταχυτήτων». Να αντλήσετε στοιχεία από τα κείμενα αναφοράς. (350-400 λέξεις)

 Μονάδες 30