Κριτήριο Αξιολόγησης - Υγεία και Διατροφή

 

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ:

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΥΓΕΙΑ-ΔΙΑΤΡΟΦΗ

Κείμενο 1 (Μη Λογοτεχνικό): Δημήτρης Κουρέτας: Η διατροφή πρέπει να διδάσκεται στο σχολείο (απόσπασμα)

Ο Δημήτρης Κουρέτας (1962) είναι καθηγητής Φυσιολογίας Ζωικών Οργανισμών – Τοξικολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Η δουλειά του στην καινοτομία των τροφίμων έχει βραβευθεί στην Ελλάδα και την ΕΕ.

Ακούμε συνέχεια για υγιεινά τρόφιμα. Τι σημαίνει «υγιεινό»;

Πρέπει να έχει κάποιες προδιαγραφές όσον αφορά την περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες, λιπαρά και υδατάνθρακες. Να έχει, δηλαδή, όσο το δυνατόν λιγότερα κορεσμένα λιπαρά και περισσότερους σύνθετους υδρογονάνθρακες, για να μην αυξάνεται το ζάχαρο στο αίμα.

Τι κερδίζει κάποιος τρώγοντας σωστά και έχοντας φυσική δραστηριότητα;

Ασφαλώς καλύτερη υγεία. Και αυτό δεν σημαίνει μόνο λιγότερες ασθένειες, σημαίνει και καλύτερη εμφάνιση. Ένας άνθρωπος που προσέχει τον εαυτό του είναι περισσότερο ελκυστικός – και δεν εννοώ σύμφωνα με τα δήθεν πρότυπα ομορφιάς. Το βάδισμά του είναι διαφορετικό, τα δόντια του είναι σε καλύτερη κατάσταση… Βέβαια, δεν πρέπει να πηγαίνουμε στο άλλο άκρο, όπως κάποιοι φανατικοί που καταλήγουν δέσμιοι των ιδεοληψιών τους και αναζητούν συνέχεια «το καλό και το υγιεινό».

Ακούμε συχνά διάφορες διατροφικές οδηγίες, πολλές φορές αλληλοαναιρούμενες. Τι ισχύει τελικά και πόσο σημαντικές είναι όλες οι έρευνες που «ανακαλύπτουν» συνέχεια κάτι καινούργιο σε σχέση με τη διατροφή;

Έχει σημασία ο τρόπος που τρώμε. Αν φάμε το μεγαλύτερο ποσοστό των ημερήσιων θερμίδων σε ένα μόνο γεύμα, το 50% θα γίνει λίπος. Αν το χωρίσουμε σε 4 γεύματα, τότε θα γίνει λίπος το 15%. Πρέπει να τρώμε συχνά και μικρότερες ποσότητες. Όσον αφορά τις έρευνες, αξία έχουν μόνο όσες συγκεντρώνουν πολλές μελέτες και βγάζουν συνολικά συμπεράσματα.

Για ποιο λόγο είμαστε πρώτοι στην παχυσαρκία στην Ευρωπαϊκή Ένωση;

Δεν είναι μόνο οι θερμίδες που παίρνουμε, είναι κυρίως ότι απέχουμε από τη φυσική δραστηριότητα. Οι στατιστικές δείχνουν ότι στην Ελλάδα το 1% του πληθυσμού ασκείται συστηματικά, ενώ στην Ευρώπη το αντίστοιχο ποσοστό είναι από 4% έως 12%.

Διαβάζετε τις ετικέτες όταν ψωνίζετε τρόφιμα;

Η διατροφή μου περιλαμβάνει λίγα μεταποιημένα τρόφιμα, αλλά, αν αγοράσω κάτι, οπωσδήποτε κοιτάζω τη διατροφική σύσταση, κυρίως τα λιπαρά και τους υδατάνθρακες.

Μπορεί ο μέσος άνθρωπος να καταλάβει τις ετικέτες των τροφίμων;

Όχι, γιατί δεν έχει εκπαιδευτεί, αγνοεί τα στοιχειώδη για τη διατροφή. Για παράδειγμα, μας βομβαρδίζουν με το τι να κάνουμε για να τρώμε τα περίφημα ω3. Ο κόσμος δεν ξέρει ότι με 5 γραμμάρια καρύδια την ημέρα έχεις καλύψει τις ανάγκες σου. Το μάθημα της διατροφής θα έπρεπε να διδάσκεται στα σχολεία από την Α΄ Δημοτικού έως και το πανεπιστήμιο, γιατί έχει να κάνει με τον εαυτό μας, με την υγεία μας αλλά και την οικονομία της χώρας. Πολλές νόσοι, όπως ο διαβήτης, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, αλλά και πολλές νεοπλασίες είναι μεταβολικές.

Κάποιοι τρώνε, καπνίζουν, δεν ασκούνται και όμως δεν αρρωσταίνουν…

Υπάρχουν άνθρωποι που λόγω της γενετικής τους υποδομής έχουν μια μεγαλύτερη προστασία, αλλά οι εξαιρέσεις επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Πριν από 15 χρόνια οι διαβητικοί στην Ελλάδα ήταν 40.000 και τώρα είναι 700.000. Αυτό κάτι λέει.

Μήπως όλα αυτά είναι λίγο υπερβολικά; Μήπως ασχολούμαστε περισσότερο από όσο πρέπει με τη διατροφή και τις ειδικές διατροφικές ανάγκες και δίαιτες;

Προσπαθούμε να λύσουμε προβλήματα που υπάρχουν στη ζωή έτσι όπως είναι διαμορφωμένη. Δεν μπορείς να αλλάξεις τις συνήθειές σου, τη δουλειά σου, τον τρόπο που ζεις – άρα είσαι υποχρεωμένος να αλλάξεις τη διατροφή σου.

Πηγή: https://www.gastronomos.gr/

11.04.2016

Κείμενο 2 (Μη Λογοτεχνικό): Παρασκευή Πράπα^[1] – Μαρία Φακή^[2] - Θεωρητική προσέγγιση της έννοιας «υγεία» (διασκευή)

1.Το εννοιολογικό περιεχόμενο της υγείας και της ασθένειας διαφέρει ανάλογα με τη χρονική περίοδο και τις κοινωνικές συνθήκες. Κατά την προϊστορική περίοδο, οι άνθρωποι πιθανότατα πίστευαν ότι τα αίτια της ασθένειας ήταν διάφορα «κακά πνεύματα», τα οποία εισέβαλαν στο άτομο. Οι πρώτες εμπεριστατωμένες αντιλήψεις για την υγεία και την ασθένεια διατυπώνονται από τους αρχαίους Έλληνες και έχουν μυθολογικό υπόβαθρο. Ο ορθολογισμός και η φυσιοκρατία που χαρακτήρισαν για πρώτη φορά την ανθρώπινη σκέψη στην αρχαία Ελλάδα οδήγησαν στη διαμόρφωση της ιπποκράτειας ιατρικής, βασισμένης στη φυσική ερμηνεία των φαινομένων. Ο Ιπποκράτης, κατά τον 5ο αιώνα π.Χ., θεωρεί ότι η υγεία είναι το αποτέλεσμα της ισορροπίας μεταξύ τεσσάρων σωματικών χυμών, μια ιδέα δημοφιλής την εποχή εκείνη. Οι χυμοί ήταν το αίμα (που περιγράφεται με τις ιδιότητες του ζεστού και υγρού), το φλέγμα (ψυχρό και υγρό), η κίτρινη χολή (ζεστή και στεγνή) και η μαύρη χολή (ψυχρή και στεγνή). Όταν η «κράση» (ανάμιξη) των χυμών δεν είναι ισορροπημένη, τότε εμφανίζεται η ασθένεια. […]

2.Σύμφωνα με το βιοϊατρικό μοντέλο, η υγεία αποτελεί έκφραση της φυσιολογικής λειτουργίας που χαρακτηρίζει τον ανθρώπινο οργανισμό. Η φυσιολογική αυτή λειτουργία καθορίζεται κυρίως με βάση τους επιδημιολογικούς δείκτες και τις βιοστατιστικές μετρήσεις, οι οποίες ανιχνεύουν παθολογικές παρεκτροπές από το «φυσιολογικό». Το «φυσιολογικό» προσδιορίζεται είτε σε αντιδιαστολή με τη νόσο είτε σε σχέση με τις αποκλίσεις από τη μέση τιμή διαφόρων βιολογικών παραμέτρων. Αντίθετα, η αρρώστια αποτελεί είτε παρεκτροπή από τη φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού, με βάση μετρήσιμες βιολογικές παραμέτρους, είτε παρουσία εκ των προτέρων καθορισμένων παθολογικών αλλοιώσεων. Ο προσδιορισμός της γίνεται με τρία κλασικά ιατρικά κριτήρια: τα υποκειμενικά ενοχλήματα του αρρώστου, τον εντοπισμό μιας βλάβης (συνήθως σε επίπεδο οργάνου) και το σύνολο των συμπτωμάτων που συνιστούν μια αναγνωρίσιμη κλινική οντότητα. Η ιατρογενής προσέγγιση της αρρώστιας εξελίχθηκε σε αντιστοιχία με την πορεία που ακολούθησε ο προβληματισμός για την υγεία σε όλη την ιστορική διαδρομή του Δυτικού πολιτισμού. Όπως η υγεία ταυτίστηκε με την ομαλή λειτουργία της ανθρώπινης μηχανής, έτσι και η αρρώστια αντιμετωπίστηκε ως μηχανική βλάβη που πρέπει να διορθωθεί.

3. Η προσέγγιση αυτή αφορά κυρίως στη σωματική διάσταση της υγείας, ενώ φαίνεται να αγνοεί την ύπαρξη της ψυχικής και της κοινωνικής διάστασης. Όμως, ακόμα και η σωματική λειτουργία δύσκολα μπορεί να προσδιοριστεί ανεξάρτητα από το ευρύτερο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον. Επιπλέον, υπάρχουν και μεγέθη που ποσοτικά δεν προσδιορίζονται εύκολα. Η υγεία είναι μια πολυδιάστατη έννοια. Θα αποτελούσε σμίκρυνση του νοήματος του όρου, αν ο ορισμός της υγείας εξαντλούνταν μόνο σε ό,τι μπορεί να προσδιοριστεί βιοϊατρικά και να μετρηθεί, όπως η νοσηρότητα και η θνησιμότητα. Η υγεία εκτός από βιολογικό είναι και κοινωνικό φαινόμενο, το οποίο περιλαμβάνει τα είδη των σχέσεων που διατηρούν οι άνθρωποι με το περιβάλλον τους και μεταξύ τους. Επομένως, δε θα πρέπει να ορίζεται χωρίς αναφορές στο υλικό, φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον, στο οποίο ζει και δρα κάθε άτομο.

4. Όταν επιχειρείται να οριστεί η υγεία, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όχι μόνο τα φαινόμενα που σχετίζονται με την αρρώστια και το θάνατο, αλλά και τα φαινόμενα τα οποία αντανακλούν τη θετική υγεία (ψυχική και κοινωνική ευεξία, φυσική κατάσταση, δεξιότητες, δυνατότητες, κ.ά.), όπως αυτά διαπλέκονται στο πλαίσιο ενός ενιαίου «συστήματος». Ένα σύστημα που αποτελείται από επιμέρους στοιχεία, τα οποία όλα μαζί παράγουν το χαρακτηριστικό προϊόν του συστήματος: την υγεία, είτε πρόκειται για την ατομική υγεία, είτε για την υγεία ενός πληθυσμού. Οι αντιλήψεις αυτές απορρέουν από τη Γενική Θεωρία των Συστημάτων, σύμφωνα με την οποία κάθε σύστημα εντάσσεται μέσα σ’ ένα άλλο σύστημα και κανένα σύστημα δεν είναι απομονωμένο. Εδώ βασίζεται το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο, καθώς και ο ολιστικός προσδιορισμός της υγείας.

5. Το γεγονός ότι η επιστημονική σκέψη απελευθερώνεται έτσι από τις μηχανιστικές αντιλήψεις για το ανθρώπινο σώμα και από το δυϊσμό σώματος-ψυχής επιτρέπει την επιστροφή μιας ολιστικής αντίληψης για την υγεία. Η αντίληψη αυτή αποκαθιστά την ενότητα σώματος-ψυχής, φωτίζοντας τη μελέτη των ψυχοσωματικών διαταραχών που παρουσιάζουν ραγδαία αύξηση τα τελευταία χρόνια, και θέτει στο επίκεντρο του ορισμού της υγείας την έννοια της δυναμικής ισορροπίας: υγεία είναι η δυναμική ισορροπία του εσωτερικού με το εξωτερικό περιβάλλον, που παρέχει στο άτομο τη δυνατότητα να ζει δημιουργικά, σύμφωνα με τις πεποιθήσεις του και τις επιδιώξεις του. Η ύπαρξη της δυναμικής ισορροπίας με το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον σε ένα  συγκεκριμένο οικολογικό πλαίσιο επιτρέπει στο άτομο να ανταποκρίνεται στις περιβαλλοντικές προκλήσεις και να προσαρμόζεται στις περιβαλλοντικές αλλαγές, διασφαλίζοντας έτσι την αρμονική σχέση με το περιβάλλον του. Η διατάραξη αυτής της αρμονικής σχέσης αποτελεί τη βασική αιτία πρόκλησης της αρρώστιας που μπορεί να εκδηλωθεί με διαφορετικούς τρόπους και σε διαφορετικά επίπεδα (κυτταρικό, οργανικό, συμπεριφερολογικό, κοινωνικό).

Περιοδικό Info Respiratory & Internal Medicne, τ. 51 Σεπτέμβριος - Οκτώβριος 2008

---

[1] Νοσηλεύτρια ΤΕ, MSc, Κ.Α.Α., Νοσοκομείο «Η Σωτηρία»

[2] Noσηλεύτρια ΠΕ, MSc, Γενικό Νοσοκομείο Λάρισας

Κείμενο 3  (Λογοτεχνικό): Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης-Βαρδιάνος στα σπόρκα (απόσπασμα)

 

Το διήγημα Βαρδιάνος στα σπόρκα (1893) του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη (1851-1911) πρωτοδημοσιεύτηκε σε σειρά επιφυλλίδων στην εφημερίδα Ακρόπολις από τις 14 Αυγούστου έως τις 5 Σεπτεμβρίου του 1893. Διηγείται την ιστορία της γρια-Σκεύως, πού μεταμφιέζεται σε άντρα και γίνεται βαρδιάνος (φύλακας) στα σπόρκα (μολυσμένα, επιχόλερα καράβια), προκειμένου να σώσει το γιο της. Ιστορικός πυρήνας του διηγήματος είναι η χολέρα που έπληξε την Ευρώπη το 1865 και τα αυστηρά μέτρα προφύλαξης που έλαβε τότε η ελληνική κυβέρνηση.

 

Εναντίον της χολέρας του 1865 διετάχθησαν εν Ελλάδι μακραί και αυστηραί καθάρσεις. Τότε τα νεόκτιστα λοιμοκαθαρτήρια του τόπου δεν ήρκεσαν πλέον και δεν εκρίθησαν κατάλληλα διά τον σκοπόν των καθάρσεων, και διετάχθη προς τοις άλλοις να συσταθεί έκτακτον λοιμοκαθαρτήριον επί της ερημονήσου Τσουγκριά. Τας πρώτας ημέρας του Αυγούστου είχαν καταπλεύσει ολίγα πλοία. Μετά δύο ή τρεις ημέρας ο αριθμός των κατάπλων εδιπλασιάσθη.

 

Την επομένην εβδομάδα είχον έλθει πλείονα των 30 μεγάλων ιστιοφόρων, και πάμπολλα μικρά καΐκια. Περί τα μέσα του Αυγούστου, ο αριθμός των βρικίων, και μεγάλων σκουνών, των καθαριζομένων περί την νήσον Τσουγκριάν, ανήλθεν εις πεντήκοντα, και τα μικρά καΐκια υπερέβησαν τα εκατόν. Τα εκατόν πεντήκοντα ταύτα πλοία είχον φέρει πλείονας των τρισχιλίων επιβατών, εκτός του αριθμού των πληρωμάτων. Έξω, εις τον Τσουγκριάν μεγάλη δραστηριότης επεκράτει. Ο μαστρο-Στάθης ο Χερχέρης, όστις είχεν αναλάβει την κατασκευήν των παραπηγμάτων, είχεν αρχίσει μετά ζήλου την εργασίαν του. Είχε συναινέσει χάριν της εργασίας, να «σπορκαρισθεί» εκουσίως, ήτοι να συγκοινωνήσει εξ ανάγκης με τους εν καθάρσει και μετάσχει και αυτός της καθάρσεως. Εις την απόφασιν του ταύτην τον ηκολούθησαν φιλοτίμως τέσσαρες εκ των συναδέλφων του τεκτόνων εργαζόμενοι υπό τας διαταγάς του. Ο μαστρο-Στάθης ο Χερχέρης εκάρφωνε μικράν δοκόν εδώ, μίαν σανίδα εκεί, και είτα έτρεχε παρέκει. Ήρχιζεν έν παράπηγμα, εκάρφωνε τρεις σανίδας διά τοίχον, δύο πέταυρα διά στέγην, είτα το άφηνεν ατελές, και ήρχιζεν άλλο παράπηγμα.

 

Αφού είχεν εμπήξει ένα πάλον, εις την γην, αρκετά στερεά ώστε να μη ανατρέπεται υπό του ελαφρού ανέμου, και αρκετά ρηχά, ώστε να σείηται όλος εις πάσαν επαφήν, εκάρφωνεν οριζοντίως μίαν δοκίδα, ενεπήγνυε δεύτερον πάλον εις το αμμώδες έδαφος, εκάρφωνε μίαν σανίδα από το έν μέρος, την άφηνεν ακάρφωτην από το άλλο μέρος και είτα μετέβαινεν εις άλλο παράπηγμα. Άφηνεν ένα των τεχνιτών του, τον νεώτερον, ν' αποτελειώσει το παράπηγμα, και αυτός έτρεχε να θεμελιώνει άλλο. Είτα μετεκάλει τον μαθητευόμενόν του εις τον οποίον είχε δώσει εντολήν ν' αποτελειώσει το ημιτελές παράπηγμα, και τον διέταττε να εργασθεί εις το δεύτερον, αφήνων με δύο σανίδας και με τρεις αστηρίκτους δοκίδας κλονούμενον το παλαιόν. Εντός μιας εβδομάδος είχε κατασκευάσει ούτω πλείονα των είκοσι παραπήγματα, μεγάλα και μικρά, αλλ' ολίγα τούτων είχον φατνωμένας με σανίδας τας πλευράς, κανέν δεν είχε σκεπασμένην με στέγην την κορυφήν, όπως στεγάσει ανθρώπους. Εν τω μεταξύ τα πρωτοβρόχια ήρχισαν πρώιμα, και η συρροή των ταξιδιωτών ήτο μεγάλη. Πολλοί των ταξιδιωτών επροτίμων να μένωσιν επί των πλοίων, εις τα οποία άλλως θα εστενοχωρούντο να μένωσι περισσότερον. Γυναίκες, παίδες και κοράσια υπέφερον επί των πλοίων, αν και ήσαν ηγκυροβολημένα ταύτα.

 

Πάμπολλαι ελληνικαί οικογένειαι είχον έλθει εσπευσμένως επί του πρώτου ελληνικού ιστιοφόρου το οποίον ηδυνήθησαν να εύρωσιν, ολίγαι οικογένειαι δυτικών και λεβαντίνων, καί τινες εβραϊκαί. Πολλοί των πλοιάρχων εξήσκουν την φιλανθρωπίαν με το αζημίωτον, επιβιβάζοντες εις τα σκάφη των όσον το δυνατόν πλείονας επιβάτας.

Όπως συμβαίνει πάντοτε εν καιρώ πανικού φόβου, μέγας συνωστισμός και σπουδή αλόγιστος και τυφλή φυγή είχον επέλθει. Ο πρώτος σαστισμός της φυγής είχε συναντήσει δεύτερον σαστισμόν, τον σαστισμόν των επειγόντων μέτρων εις τα ελληνικά παράλια. Έξω εις την πολίχνην αι τοπικαί αρχαί είχον εκτελέσει την προμήθειαν του υλικού και την συμφωνίαν της κατασκευής των προσωρινών καταλυμάτων. Μέσα εις την ερημόνησον, ο μαστρο-Στάθης ο Χερχέρης εφιλοτιμείτο να κατασκευάσει πολλά παραπήγματα εις μίαν ημέραν και κατεσκεύασεν εντός δύο εβδομάδων πλείστα ημιτελή. Πέταυρον μισοκαρφωμένον, αποσπώμενον την νύκτα, από το φύσημα της αύρας, έπιπτεν εις την κεφαλήν της μισοκοιμισμένης γυναικός και του πιπιλίζοντος την θηλήν της βρέφους εις το πλευρόν της.

Στύλος μισοεμπεπηγμένος εις το αμμώδες έδαφος, θιχθείς από τον τανυόμενον πόδα του ρέγχοντος υπτίου ανδρός, έπιπτεν ομού με όλον το παράπηγμα, και επλάκωνε την κοιμωμένην οικογένειαν, πλησίον του βάλτου, εις την παραλίαν. Γογγυσμοί και θρήνοι ήρχισαν ν' ακούωνται εδώ κι εκεί. Η τερπνή, η πρασινίζουσα πευκόφυτος και ελαιόφυτος νήσος, εφαίνετο ως μικρά γωνία πρώην ερημικού παραδείσου, εις ην επέδραμον αίφνης δαίμονες οδηγούντες κολασμένας ψυχάς τας οποίας ετέρποντο να βασανίζωσιν εν αυτή τη Εδέμ, όπως καταστήσωσι σκληροτέραν την κόλασιν.

Δεν λέγομεν ότι οι άνθρωποι του τόπου ήσαν εκτάκτως κακοί. Αλλού ίσως είναι χειρότεροι. Αλλά το πλείστον κακόν οφείλεται αναντιρρήτως εις την ανικανότητα της ελληνικής διοικήσεως. Θα έλεγέ τις ότι η χώρα αύτη ηλευθερώθη επίτηδες διά ν' αποδειχθεί ότι δεν ήτο ικανή προς αυτοδιοίκησιν. Αλλά ταύτα δεν είναι του παρόντος. Όπως και αν έχει, αληθεύει ότι, εις την ερημόνησον, την χρησιμεύουσαν ως αυτοσχέδιον λοιμοκαθαρτήριον, το κρέας επωλείτο υπό ελαστικής συνειδήσεως κερδοσκόπων αντί τριών δραχμών κατ' οκάν, ο άρτος αντί ογδοήκοντα λεπτών και ο οίνος αντί δραχμής. Όσον διά το νερόν, επειδή το μόνον πηγάδιον το υπάρχον επί της ερημονήσου ταχέως εστείρευσε, κατήντησε να πωληθεί προς δύο δραχμάς η στάμνα.

Φυσικά, η μεγάλη πληθύς των υπό κάθαρσιν ταξιδιωτών ήσαν άνθρωποι πτωχοί. Ολίγοι μεταξύ αυτών ήσαν εύποροι. Οι κερδοσκόποι απέθετον τα εμπορεύματά των εις την άκραν της απωτάτης ακτής της ερημονήσου, ελάμβανον τα λεπτά των και έφευγον. Η χολέρα δυνατόν να κολλά εις κάθε πράγμα, αλλ' εις τα χρήματα όχι.

Πηγή: Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Άπαντα, τ. 2,  Αθήνα: Δόμος 1982, σσ. 569-572.

Παρατηρήσεις:

 

Α. Ποιες συνθήκες δημιουργεί η επιστροφή μιας ολιστικής αντίληψης για την υγεία, σύμφωνα με τις συντάκτριες του Κειμένου 2; (70-80 λέξεις)

 Μονάδες 20                                                                                                                 

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση τα Κείμενα 1 και 2, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στα κείμενα:

α) Οι σύνθετοι υδατάνθρακες αυξάνουν την ποσότητα του ζάχαρου στο αίμα (Κείμενο  1).

β) Η κοινή γνώμη έχει ενημερωθεί για την ωφέλεια των τροφών που προέρχονται από το φυσικό περιβάλλον (Κείμενο 1).

γ) Η ιπποκράτεια ιατρική έχει μυθολογικό υπόβαθρο Κείμενο 2).

δ) Η ιατρογενής προσέγγιση της αρρώστιας παραγνωρίζει την κοινωνική διάσταση της υγείας (Κείμενο 2).

ε) Ο ορισμός της έννοιας  «υγεία»  άπτεται της σχέσης του ανθρώπου με το βιοτικό του περιβάλλον και τους συνανθρώπους του  (Κείμενο 2).

 Μονάδες 10                                                                                                                 

Β2 α) Να αναλύσετε το ακόλουθο απόσπασμα του Κειμένου 1 σε μια παράγραφο 80-90 λέξεων.

Το μάθημα της διατροφής θα έπρεπε να διδάσκεται στα σχολεία από την Α΄ Δημοτικού έως και το πανεπιστήμιο, γιατί έχει να κάνει με τον εαυτό μας, με την υγεία μας αλλά και την οικονομία της χώρας.

    Μονάδες 8                                                                                                            

β) Ποια νομίζετε ότι είναι η πρόθεση των συγγραφέων στη δεύτερη  παράγραφο του Κειμένου 2; Πώς η ανάπτυξη  της παραγράφου με τη μέθοδο της σύγκρισης- αντίθεσης εξυπηρετεί την πρόθεση αυτή;

 Μονάδες 7                                                                                                                    

Β3 α) Σε ποιο κειμενικό είδος εντάσσεται το Κείμενο 1; (Μονάδες 2) Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας, αναφερόμενοι στη δομή, το ύφος και τη γλώσσα. (Μονάδα 1,5) Ποια στοιχεία πιστοποιούν τον δεοντολογικό χαρακτήρα του Κειμένου; 1 (Μονάδα  1,5)

   Μονάδες 5                                                                                                                     

β) Να επισημάνετε τρία χαρακτηριστικά επιστημονικού λόγου, τα οποία ενοφθαλμίζονται στην 4η παράγραφο του Κειμένου. (Μονάδες 3) Ποιος ο ρόλος των επιτονισμένων λέξεων της 3ης παραγράφου του κειμένου 2 ως προς τη συνοχή του κειμένου; (Μονάδες 2)

 Μονάδες 5                                                                                                                      

Γ.  Να επισημάνετε τρεις αφηγηματικούς τρόπους που αξιοποιεί ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στο εξεταζόμενο απόσπασμα. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας, παραθέτοντας σχετικούς κειμενικούς δείκτες και σημειώνοντας την επικοινωνιακή τους λειτουργία. Γιατί «Θα έλεγέ τις ότι η χώρα αύτη ηλευθερώθη επίτηδες διά ν' αποδειχθεί ότι δεν ήτο ικανή προς αυτοδιοίκησιν»; (150-200 λέξεις)

 Μονάδες 15                                                                                                                

Δ. Συντάσσοντας μια επιστολή που θα αποσταλεί στον Εθνικό Οργανισμό Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ), καλείστε να απαντήσετε στα ακόλουθα ερωτήματα (Μονάδες 350-400):

α) Ποια κατεύθυνση ακολουθείτε, για να διαφυλάξετε τη σωματική σας ευρυθμία;

β) Σε ποιες ενέργειες πρέπει να προβεί  ο κρατικός μηχανισμός για να διαφυλαχθεί η δημόσια υγεία;

  Μονάδες 30

                                                                                                                

Κριτήριο Αξιολόγησης-Επιστήμη

 

Κριτήριο Αξιολόγησης

Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία Γ΄ Λυκείου

Θεματική Ενότητα: Επιστήμη

 

Απόσπασμα από την ταινία S.O.S. Πεντάγωνο καλεί Μόσχα (1964)

Κείμενο 1:  Ι. Ν. Μαρκόπουλος -Η ηθική της επιστήμης

Ο Ι. Ν. Μαρκόπουλος είναι επίκουρος καθηγητής της Χημικής Μηχανικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Από όλες τις αξιωματικές παραδοχές για τη δόμηση της φυσικής επιστήμης και της επιστημονικής μας κοσμοεικόνας, η παραδοχή, ότι επιστήμη και ηθική είναι αδιαχώρητες και ανεξάρτητες η μια από την άλλη, είναι ίσως η πιο θεμελιώδης, αλλά συγχρόνως και η πιο ευάλωτη σε παρερμηνείες. Τόσο κατά τη γέννησή της ­τον 6ο π.Χ. αιώνα στις ακτές της Ιωνίας ­ όσο και στα στάδια της μετέπειτα εκδίπλωσης και ανάπτυξής της­, κυρίως τον 17ο αιώνα, και στη συνέχεια, με αλματώδη βήματα, στον 19ο και προπαντός βέβαια στον 20ό αιώνα­, η φυσική επιστήμη έπρεπε για να εδραιωθεί ως αντικειμενική αλήθεια και γνώση να μείνει μακριά από υποκειμενικές αξίες και αρχές. Η επιστημονική μέθοδος προσέγγισης της αντικειμενικής γνώσης, το αίτημα δηλαδή της αντικειμενικότητας στη γνώση, είναι εξ ορισμού ανεξάρτητο και ανεπηρέαστο από την ηθική και τις αξιολογικές της κρίσεις. Αυτή η τόσο κατανοητή και σχεδόν αυτονόητη καταστατική αρχή, ενταγμένη σήμερα μέσα στο ασφυκτικό αλλά και ανούσιο πλαίσιο μιας άκρως θετικιστικής θεώρησης της φύσης, έχει αποκτήσει νοηματικές και πρακτικές προεκτάσεις, που είναι κοινωνικά προβληματικές και σίγουρα δεν της ανήκουν εγγενώς. Τα προβλήματα που ανακύπτουν από την αυθαίρετη παρανόηση και προέκταση της καταστατικής αυτής πρότασης, πιστεύω ότι αποτελούν ένα σημαντικό εμπόδιο στη διαύγαση των τεράστιων κοινωνικών και ηθικών ζητημάτων, που ως κοινωνία πρέπει να αντιμετωπίσουμε, λόγω της αλματώδους, απογραμμάτιστης και ανεξέλεγκτης, ανάπτυξης της τεχνοεπιστήμης.

Επιτρέψτε μου να αναφερθώ, μέσα από ένα σύντομο ερωτηματικό λόγο, σε μερικά από αυτά τα προβλήματα. Και αρχίζω από το «δόγμα» της ουδετερότητας της επιστήμης και της τεχνικής. Υπάρχουν, άραγε, σημαίνουσες ανθρώπινες δραστηριότητες, που είναι ηθικά ουδέτερες; Θάλαμοι αερίων, Χιροσίμα, Ναγκασάκι· θηριωδία και απανθρωπιά· χωρίς τη συμμετοχή της επιστήμης και των επιστημόνων; Από πού προκύπτει λοιπόν ο συχνά προτεινόμενος πλήρης διαχωρισμός συνεχόμενων και ενιαίων στην ουσία τους δραστηριοτήτων, της ηθικά ανεξάρτητης, όπως υποστηρίζεται, και μη ελέγξιμης επιστημονικής έρευνας από τη μια και των ηθικά φορτισμένων, και άρα ελέγξιμων πρακτικών εφαρμογών της, από την άλλη; Και πόσο εύκολος θα είναι στο μέλλον ένας τέτοιος διαχωρισμός (βασική έρευνα – εφαρμοσμένη έρευνα – εφαρμογές), μέσα μάλιστα σε ένα κοινωνικό πλαίσιο αγοραίας συμπεριφοράς και αβυσσαλέου ανταγωνισμού; Και είναι δυνατόν, σε μια κοινωνία ανθρώπων, να αποδεχθούμε την πλήρη αυτονόμηση ορισμένων ανθρωπίνων δραστηριοτήτων; Αλλά ακόμη παραπέρα, στον πυρήνα της αντιμετώπισης του προβλήματος, πόσο έτοιμες είναι σήμερα οι κοινωνικές επιστήμες ­όσον αφορά το εκπαιδευτικό τους περιεχόμενο, την έρευνα και την ανάπτυξή τους­ να παρακολουθήσουν την αλματώδη ανάπτυξη της φυσικής επιστήμης, της βιολογίας και της τεχνικής; Και ποιες οι αντοχές, ανοχές και ενοχές μας απέναντι στη «βιολογική ρύπανση», που κατ’ αναλογίαν προς τη φυσικο-χημική ρύπανση του 20ού αιώνα θα μας απειλήσει, πρωτόγνωρα, μπορεί να πει κανείς, στον αιώνα που έρχεται; Διότι βέβαια, εδώ, υπάρχουν κάποιες αναλογίες, την «εγκαθίδρυση» των οποίων δεν θα μπορέσουμε εύκολα να αποφύγουμε: σύνθεση και παραγωγή συγκεκριμένων μακρομορίων, νέων ουσιών και προϊόντων, νέων φυσικών και χημικών τεχνικών, ευημερία, αλλά και επικίνδυνη οικολογική καταστροφή στον 20ό αιώνα· ανάλογης κλιμάκωσης ανάπτυξη, ευζωία αλλά και βιολογική ρύπανση, με την εμφάνιση γενετικά, χειρουργικά ή βιο-ηλεκτρονικά πραγματοποιημένων «χιμαιρικών οντοτήτων», στην αρχή της τρίτης χιλιετίας. Και βέβαια δεν πρέπει να αγνοήσουμε τη σημαντική ποιοτική διαφορά μεταξύ, λ.χ., του διοξειδίου του αζώτου, που ρυπαίνει το περιβάλλον, και μιας μελλοντικής ανθρωπόμορφης χίμαιρας.

Θέλω να πιστεύω ότι τα ερωτήματά μου αυτά δεν έχουν τεθεί ά-σκοπα, αφού μέσα από τον τρόπο διατύπωσής τους αναδύονται κάποιες σκέψεις και κάποιοι προβληματισμοί, που θα μπορούσαν ίσως να χρησιμεύσουν στη μελέτη και την αντιμετώπιση αυτών των όντως πολύ δύσκολων και πρωτόφαντων προβλημάτων. Μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν και η άγνοιά μας είναι σίγουρα μεγάλη στα θέματα αυτά. Αν όμως εκτός από την επιστημονική μας σκέψη επιστρατεύσουμε και τη διαίσθησή μας, θα μπορέσουμε ίσως να βαδίσουμε σε έναν πιο ακίνδυνο δρόμο. Και για να γίνω πιο σαφής: φοβάμαι πως στο μέλλον δεν θα έχουμε άλλη επιλογή, από το να προχωρήσουμε ­ σε ορισμένες ίσως σπάνιες και πολύ ειδικές περιπτώσεις ­ στην όντως αντιδημοκρατική (και σε πολλές χώρες, με σημερινά δεδομένα, αντισυνταγματική), αλλά αναπόφευκτη, νομίζω, απαγόρευση και αυτής ακόμη της επιστημονικής έρευνας. Σίγουρα, πολύ δύσκολα, θα συμφωνούσε κανείς με μια τέτοια επιλογή. Για να είμαι ειλικρινής, δεν ξέρω πράγματι ποιο είναι αυτό, που στις συγκεκριμένες περιπτώσεις θα έπρεπε περισσότερο να μας φοβίζει. Ο έλεγχος και η περιορισμένης έκτασης απαγόρευση μιας πολύ συγκεκριμένης επιστημονικής έρευνας, ή οι πολύ χειρότερες και τρομακτικότερες για την κοινωνία μας συνέπειες, που αναπόδραστα θα προκληθούν από τη μη απαγόρευσή της;

Η αρχική μας λοιπόν αξιωματική παραδοχή διαχωρισμού επιστήμης και ηθικής, που είναι πράγματι θεμελιώδους σημασίας για τη γέννηση και την ανάπτυξη της επιστήμης, θα πρέπει πλέον, κατά τη γνώμη μου, να γίνεται κατανοητή, μέσα σε ένα πολύ στενό, αυστηρά επιστημονικό και επιστημολογικό πλαίσιο, ως ένας δεσμευτικός, λειτουργικός κανόνας, που σίγουρα δεν θα αφήνει περιθώρια για παρερμηνείες και προεκτάσεις. Οι πρακτικές εφαρμογές της επιστήμης είναι, άλλωστε, άρρηκτα συνδεδεμένες με τον επιστημονικό λόγο, όπως επίσης και οι τεχνοεπιστημονικές εφαρμογές είναι γερά συνυφασμένες με την επιστημονική έρευνα, που εκβάλλει σε αυτές. Το αίτημα, εξάλλου, της αντικειμενικότητας στη γνώση (επιστήμη) είναι μια ηθική επιταγή, αφού μια αξία (η αντικειμενικότητα) προ-ορίζεται για τη θεμελίωση της γνώσης. Είναι αυτό που ο Γάλλος φυσιολόγος και νομπελίστας Ζακ Μονό ονομάζει «ηθική της γνώσης». Αλλά, και αντιστρόφως, μπορούμε επίσης να μιλήσουμε για μια επιστημονική αρχή της ηθικής, όταν η ηθική κατά την αναζήτηση ενός απόλυτου νόμου ­ όπως και η φυσική επιστήμη ­ προσπαθεί να εδραιωθεί επάνω σε μια αρχή καθολικής εγκυρότητας και ισχύος. Ως παραδείγματα στοχαστών, που οδήγησαν τη σκέψη τους και σε αυτό το μονοπάτι, μπορούμε να αναφέρουμε τον Ηράκλειτο, τους Πυθαγορείους, τον Σωκράτη και τον Ντεκάρτ.

Επιστήμη και ηθική δεν είναι ίσως τελικά τόσο ξένες και ανεξάρτητες η μια από την άλλη, όσο πολλοί επιστήμονες και στοχαστές θέλουν να πιστεύουν. Η θέση, που ως κοινωνία θα πάρουμε στο ζήτημα αυτό, πιστεύω πως θα είναι καθοριστικής σημασίας, για το αν θα παραμείνουμε μια κοινωνία ανθρώπων, ή θα οδηγηθούμε σε μια φασιστική, εντέλει, κοινωνία «χιμαιρικών οντοτήτων» και «μεικτών συστημάτων».

 

Εφημερίδα Το Βήμα  24 Νοεμβρίου 2008

Εξ Αφορμής: Μετά την Χιροσίμα και το Ναγκασάκι 10 Αυγούστου

Κείμενο 2 (Μη Λογοτεχνικό): Ιωάννης Μανωλεδάκης-Επιστήμη και άνθρωπος (απόσπασμα)

Ο Ιωάννης Μανωλεδάκης (1937 –2011) ήταν καθηγητής Ποινικού δικαίου στο Α.Π.Θ.  και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.

Θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε σε ένα καίριο ερώτημα. Ποια είναι η ευθύνη του επιστήμονα για τα αποτελέσματα της επιστήμης του; Ποια είναι η ευθύνη του για τη μορφή που πήρε και που παίρνει η «συγκροτημένη πραγματικότητα»; Η πρώτη ευθύνη λοιπόν του επιστήμονα ανάγεται στην επιστημονική του γνώση: Αν χρησιμοποίησε σωστά την επιστημονική μέθοδο ή αν έκανε σφάλματα, αν απέφυγε τον υποκειμενισμό, την πλάνη, την πρόωρη γενίκευση, την επιπόλαιη επαγωγή, την εσφαλμένη αναγωγή, παραγωγή, σύνθεση, τη μονολιθικότητα και το δογματισμό ή αν υπέπεσε σ' αυτά. Αυτή η ευθύνη είναι ανεξάρτητη από την καλή ή κακή του θέληση. Ειδικότερα, αυτή η ευθύνη καλείται επιστημονική. 

Πέρα όμως από την επιστημονική ευθύνη για το πώς εφάρμοσε τη γνώση του στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο επιστήμονας ευθύνεται ηθικά και πολιτικά για τη δημιουργικότητά του. Στο σημείο αυτό θα κριθεί η πράξη του όχι με το επιστημονικό κριτήριο, αλλά με το ηθικό (για την ηθική δικαίωσή του) και με το πολιτικό κριτήριο (για την πολιτική του δικαίωση). Η ευθύνη του επιστήμονα από ηθική ή πολιτική άποψη δεν ανάγεται πια στη γνώση, αλλά στη βούλησή του.

Όπως στην επιστημονική ευθύνη κριτήριο αποτελεί η συμφωνία της ατομικής επιστημονικής γνώσης με την αναγνωριζόμενη σε δεδομένη εποχή ως ορθή (και καθολικής παραδοχής) γνώση και μέτρο αποτελούν οι κανόνες της επιστημονικής μεθόδου, όπως γενικά διαμορφώθηκαν και καθολικά ισχύουν, έτσι και στην ηθική και πολιτική ευθύνη κριτήριο θα πρέπει να αποτελέσει η συμφωνία της ατομικής βούλησης του επιστήμονα με την καθολική βούληση (για την ηθική ευθύνη) και με την κυρίαρχη βούληση που ισχύει στο δεδομένο χώρο και χρόνο ενέργειας ή με την αντιπολιτευόμενη βούληση κοινωνικής ομάδας ή τάξης (για την πολιτική ευθύνη).

Αφού η βούληση αποτελεί τη δυναμική έκφραση του συμφέροντος, θα μπορούσαμε να πούμε πως ηθικά δικαιώνεται εκείνος ο επιστήμονας που ενεργεί σύμφωνα με το καθολικό συμφέρον, δηλαδή ο επιστήμονας που η ατομική του βούληση συμπίπτει με την καθολική. Και καθολικό συμφέρον είναι αυτό που αναφέρεται σε όλους τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από το χρώμα, τη φυλή, την εθνικότητα, την υπηκοότητα ή την οικονομική και κοινωνική τους κατάσταση. Καθολικό είναι, θα λέγαμε, το συμφέρον της ανθρωπότητας. Έτσι, καθολικό είναι το συμφέρον για την ειρήνη, την ελευθερία, την υγεία, τη μόρφωση, την ευτυχία όλων των ανθρώπων.

Από το σημείο, όμως, που διαπιστώνεται πως δεν υπάρχει κοινό συμφέρον, αλλά το προβαλλόμενο σαν κοινό είναι στην πραγματικότητα συμφέρον μιας ομάδας ανθρώπων, τότε η συμφωνία προς τη βούληση (προς το συμφέρον) της μιας ή της άλλης ομάδας δεν έχει ηθικό, αλλά πολιτικό έρεισμα. Ανεξάρτητα από το ηθικό ή πολιτικό έρεισμα, η πράξη έχει νομικό έρεισμα, όταν είναι σύμφωνη με τους κανόνες δικαίου που ισχύουν κατά το χρόνο της τέλεσής της. Συνήθως, βέβαια, αυτοί οι κανόνες εκφράζουν το συμφέρον των κρατούντων στο χώρο που ισχύουν. Δεν αποκλείεται όμως μια πράξη σύμφωνη με το δίκαιο που ισχύει να εξυπηρετεί το συμφέρον μιας αντίθετης προς την κυρίαρχη βούληση ομάδας. Και στη μια και στην άλλη περίπτωση το νομικό έρεισμα «υπερκαλύπτει» (φαινομενικά τουλάχιστο) το πολιτικό.

Συνοψίζοντας: α) Ηθικό είναι το πανανθρώπινο συμφέρον, β) Πολιτικό είναι το συμφέρον μιας μικρής ή μεγάλης ομάδας ανθρώπων. Και κατά λογική συνέπεια: α) Ηθικό έρεισμα έχει η πράξη που υπηρετεί το ηθικό συμφέρον. β) Πολιτικό έρεισμα έχει η πράξη που υπηρετεί ένα πολιτικό συμφέρον, γ) Νομικό έρεισμα έχει η πράξη που είναι σύμφωνη με τους κανόνες δικαίου, οι οποίοι ισχύουν κατά το χρόνο που τελείται.

Με βάση τους ορισμούς αυτούς, θα μπορούσαμε να αποφανθούμε για την ηθική, την πολιτική και τη νομική ευθύνη του επιστήμονα σε αναφορά με τη δημιουργικότητά του στον επιστημονικό τομέα. Και όπως γίνεται φανερό, τα κριτήρια της κάθε ευθύνης δεν συμπίπτουν. Γιατί το τι συμφέρει σε μια ομάδα ανθρώπων αποτελεί, πολλές φορές, αντικείμενο διχογνωμίας μέσα στους κόλπους της ίδιας της ομάδας. Εξάλλου, επειδή ακριβώς η ευθύνη «ανακύπτει εκ των υστέρων», όταν η επιστημονική δημιουργία επιφέρει τα αποτελέσματα της, είναι δυνατό εκείνο που έκανε ο επιστήμονας, πιστεύοντας ότι εξυπηρετεί τα συμφέροντα μιας ομάδας, να αποδειχτεί ότι δεν τα εξυπηρέτησε «εκ του αποτελέσματος», οπότε από πολιτική άποψη θα πρέπει να ελεγχθεί η ειλικρίνεια των προθέσεών του.

Αφού «επιστήμη για την επιστήμη» δεν υπάρχει, αλλά η επιστήμη, όπως λέχθηκε πιο πάνω, υπηρετεί τελικά τον άνθρωπο, γιατί αναγκαία μεταμορφώνεται σε πράξη μέσα από κάποια βούληση, σε δημιουργία, σε συγκροτημένη πραγματικότητα, έτσι και πέρα από την επιστημονική ευθύνη, πέρα ακόμα και από τη νομική ευθύνη, ο επιστήμονας βρίσκεται καθημερινά μπροστά στο πρόβλημα της ηθικής και της πολιτικής του ευθύνης. Όσο και αν φαίνεται η επιστήμη ξένη και ανεξάρτητη από την πολιτική και την ηθική, όσο και αν ο επιστήμονας ειλικρινά νομίζει πως η πολιτική δεν έχει θέση στην επιστημονική του δημιουργία, το επιστημονικό του έργο, είτε το καταλαβαίνει είτε όχι, έχει οπωσδήποτε και ηθικό και πολιτικό νόημα. Τούτο συμβαίνει ανεξάρτητα από το γεγονός ότι ο επιστήμονας μπορεί να παραμένει μακριά από πολιτικές δραστηριότητες. Πάνω από την επιστημονική του δημιουργία επικρέμεται, όμως, συνέχεια το φάσμα της ηθικής και πολιτικής του ευθύνης.

Τι θα κάνει ο επιστήμονας, όταν συγκρούεται η νομική με την ηθική επιταγή, όταν συμβαίνει να διαφωνεί με την κρατική βούληση και να αντιτίθεται στα συμφέροντα που αυτή εκφράζει; Ή ακόμα, όταν συγκρούεται η πολιτική με την ηθική επιταγή; Θα αγνοήσει τη νομική του ευθύνη για χάρη της πολιτικής ή της ηθικής; Ή θα αγνοήσει την ηθική του ευθύνη για χάρη της πολιτικής ή της νομικής ευθύνης; Η απάντηση ανήκει ατομικά στον κάθε επιστήμονα και αυτός θα τη δώσει, όταν πρόκειται να πει «το μεγάλο ΝΑΙ ή το μεγάλο ΟΧΙ». Μα μπορεί ο σημερινός επιστήμονας μέσα στην καταπίεση του τεράστιου καταναγκαστικού (υλικού και ιδεολογικού) μηχανισμού του σύγχρονου κράτους, μέσα στον ανεμοστρόβιλο των πολιτικών παθών, των οργανωμένων οικονομικών συμφερόντων, των αδικιών, των ανομιών που καθημερινά διαπράττονται σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης «εν ονόματι» δήθεν αρχών, μέσα στην ψευτιά και τη συκοφαντία, να κρατηθεί όρθιος και να αντιπαρατάξει την ατομική του βούληση στην κυρίαρχη ή άλλη ισχυρή βούληση, όταν δεν συμφωνεί με αυτή; Ή μήπως θα πρέπει, για να παραμείνει αμόλυντος και άφθαρτος στο «επιστημονικό και ηθικό του μεγαλείο», να τα παρατήσει και να φύγει; Η απάντηση μάς έρχεται από τα βάθη του προγονικού μας παρελθόντος: "Πρός τόν ὀνειδίζοντα ὡς εἰς τόπους ἀκαθάρτους εἰσίοι. Καί γάρ ὁ ἥλιος, ἔφη Διογένης, εἰς τούς ἀποπάτους, ἀλλ' οὐ μιαίνεται".

Πηγή: Ιωάννης Ε. Μανωλεδάκης, Εισαγωγή στην επιστήμη (Eισαγωγή στην επιστήμη του Δικαίου), Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη: 1994.

Κείμενο 3 (Λογοτεχνικό):  Φώτης Αγγουλές-Ναγκασάκι 

Ο ποιητής Φώτης Αγγουλές (1911-1964) πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα τη δεκαετία του ’30. Η ποίησή του αρχικά διαπνεόταν από έντονη μελαγχολία έχοντας επηρεαστεί από τους ποιητές του μεσοπολέμου. Αργότερα, απέκτησε κοινωνική διάσταση και έγινε πιο αισιόδοξη, παρά τη φυλάκιση του ποιητή εξαιτίας των πολιτικών του θέσεων. Στο ποίημα «Ναγκασάκι» ο ποιητής εμπνέεται από τη ρίψη της δεύτερης ατομικής βόμβας στην ομώνυμη πόλη της Ιαπωνίας στις 9 Αυγούστου 1945, τρεις μέρες μετά τη ρίψη της πρώτης ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα. Το ποιήμα μελοποιήθηκε και συμπεριλήφθηκε στον δεύτερο δίσκο του συγκροτήματος «Ωχρά Σπειροχαίτη» (2002). 

 

Ε, Τσάρλυ, τραβήξου από τον ήλιο.
Σήμερα, έπεσε η Ατομική...
Σήμερα, στα λιμάνια,
οι σωματέμποροι κι οι πορτοφολάδες
μπορούν να περηφανεύονται
που δεν έγιναν Εφευρέτες...
Σήμερα, θα μπορούσε να λέει στην προσευχή της,
μια πόρνη:
«Θεέ μου, σ' ευχαριστώ,
που δεν γέννησα...».

 

Πηγή:  Φώτης Αγγουλές, Ποιήματα: Επιλογή, Κέδρος: Αθήνα 1975, σ. 44. 

Ωχρά Σπειροχαίτη-Ναγκασάκι (2002)

Νικηφόρος Βρεττάκος – Στον Ρόμπερτ Οπενχάιμερ (απόσπασμα)

Ο Αμερικανός φυσικός Ρόμπερτ Οπενχάιμερ (1904-1967), γνωστός ως «ο πατέρας της ατομικής βόμβας», αντιτάχτηκε στην απόφαση της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας (της οποίας ήταν σύμβουλος), για την κατασκευή βόμβας υδρογόνου το 1954. Για τη στάση του αυτή, στην οποία οδηγήθηκε βλέποντας τον όλεθρο που έσπειρε στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι η ρίψη των ατομικών βομβών από τις ΗΠΑ, και για τις φιλειρηνικές του απόψεις κρίθηκε «ακατάλληλος να υπηρετήσει τη χώρα» και διώχτηκε δικαστικά. Ο διεθνής αντίκτυπος των τύψεων του Οπενχάιμερ  κέντρισε την ποιητική φαντασία του Νικηφόρου Βρεττάκου (1912-1991), ο οποίος έγραψε το εκτενές ποίημα «Στον Ρόμπερτ Οπενχάιμερ».

Προσέξτε με, όχι, είμαι αυτός που επέζησε, φίλε Οπενχάιμερ!

Τα χέρια μου και τα πόδια μου τα ’χω ξεθάψει απ’ τη Χιροσίμα.

Τα χείλη μου γίνηκαν σκόνη και πέσανε.

Μόνο το στόμα μου έμεινε ν’ ανοιγοκλείνει.

Τ’ άσπρο μου σαν ασβεστωμένο πρόσωπο,

δε μπορεί πια να κλάψει, να γελάσει, να ’χει ένα όνομα.

Δε μπορεί πια, Ρομπέρτ! Κοιταξέ με καλύτερα.

Δυσκολεύεσαι ακόμη; Ρομπέρτ, δε με γνώρισες; Ο αδελφός σου

Ρομπέρτ! Είμαι εγώ, ο αδελφός σας,

που σας ζύμωσα το ψωμί και το ξέρατε.

Που σας ύφανα και το ξέρατε, που σας τα ’δωσα όλα,

που σας έχτισα τ’ αργαστήρι σας με παράθυρα στον ουρανό,

να μελετάτε τον ήλιο, να ψάχνετε

το βάθος του κόσμου, να στοχάζεστε άνετα.

Κι εσείς αντί να παρακάμψετε τη νύχτα,

να φυλαχτείτε από τη Σκύλλα κι απ’ τη Χάρυβδη,

που καιροφυλαχτούν ανάμεσα στις μεταμφιεσμένες

συμπληγάδες,

αφήσατε ανοιχτές τις πόρτες του εργαστηρίου σας

και μπήκε μέσα αυτό το μαύρο σκυλί ο Μεφιστοφελής

κι έκατσε δίπλα σας

κι αφήσατε τα χέρια σας μες στα δικά του

και ψαλιδίζατε το φως

και μαστορεύατε στο σκοτάδι.

 

Τι θέλετε, φίλε Οπενχάιμερ. Τι γυρεύετε τώρα; Δεν έχει!

Δεν έχει!

Τα μάθαμε όλα: πως φτιάξατε ένα κελί από τύψεις

και κλειστήκατε μέσα,

πως περνάτε τις μέρες σας  κλαίγοντας.

Πως το κορμί σας ταράζεται τώρα, σαν ένας

μικρός χωματόλοφος σε ώρα σεισμού. Τα μάθαμε όλα.

Αδιάφορο. Εμείς ήρθαμε να χορέψουμε.

Σαν από χρέος θεϊκό ήρθαμε να σας βασανίσουμε,

γιατί ο κόσμος είναι όμορφος, ο ουρανός στάζει φως,

και σεις, σημαδέψατε στην καρδιά την ημέρα του κόσμου.

[πηγή: Νικηφόρος Βρεττάκος, Τα ποιήματα, τ. Α΄. Με ένα σχέδιο του Επαμεινώνδα Λιώκη, Τρία Φύλλα, Αθήνα 1981, σ. 227-239

Παρατηρήσεις:

 

Α1. Να συνοψίσετε το περιεχόμενο της 2^ης παραγράφου: [«Επιτρέψτε μου να αναφερθώ,… και μιας μελλοντικής ανθρωπόμορφης χίμαιρας.»] του Κειμένου 1 σε μία παράγραφο 70-80 λέξεων.

 Μονάδες 20                                                                                                              

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση τα Κείμενα 1 και 2, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στα κείμενα:

α) Οι ρίζες των φυσικών επιστημών βρίσκονται στον ελληνικό κόσμο (Κείμενο 1).

β) Ο συντάκτης αισιοδοξεί ότι οι συνέπειες κάθε επιστημονικής έρευνας θα είναι ευεργετικές για την κοινωνία στο μέλλον (Κείμενο 1).

γ) Η επιστημονική ευθύνη βρίσκεται σε συνάρτηση με τη βούληση του εκάστοτε επιστήμονα (Κείμενο 2).

δ) Δεν υπάρχει πάντοτε ταύτιση ανάμεσα στο πολιτικό και το ηθικό συμφέρον (Κείμενο 2).

ε) Τα έργα των επιστημόνων που αδιαφορούν για το πολιτικό γίγνεσθαι στερούνται πολιτικού προσήμου (Κείμενο 2).

Μονάδες 10                                                                                                                     

Β2 α) Να αναπτύξετε το παρακάτω απόσπασμα του Κειμένου 2 σε μια παράγραφο 80-90 λέξεων.

Πέρα όμως από την επιστημονική ευθύνη για το πώς εφάρμοσε τη γνώση του στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο επιστήμονας ευθύνεται ηθικά και πολιτικά για τη δημιουργικότητά του.

 Μονάδες 8                                                                                                              

β) Ο συντάκτης του Κειμένου 1 επιθυμεί να προβληματίσει τον αναγνώστη. Ποια χωρία της 1ης παραγράφου [«Από όλες τις αξιωματικές παραδοχές… ανάπτυξης της τεχνοεπιστήμης.»] επιβεβαιώνουν τον ανωτέρω ισχυρισμό (Μονάδες 3); Να αντικαταστήσετε τις επιτονισμένες λέξεις του ακόλουθου αποσπάσματος του Κειμένου 1 με σκοπό να καταστήσετε το ύφος περισσότερο οικείο στον μέσο αναγνώστη (Μονάδες 4):

Από όλες τις αξιωματικές παραδοχές για τη δόμηση της φυσικής επιστήμης και της επιστημονικής μας κοσμοεικόνας, η παραδοχή, ότι επιστήμη και ηθική είναι αδιαχώρητες και ανεξάρτητες η μια από την άλλη, είναι ίσως η πιο θεμελιώδης, αλλά συγχρόνως και η πιο ευάλωτη σε παρερμηνείες. Τόσο κατά τη γέννησή της ­τον 6ο π.Χ. αιώνα στις ακτές της Ιωνίας ­ όσο και στα στάδια της μετέπειτα εκδίπλωσης και ανάπτυξής της­, κυρίως τον 17ο αιώνα, και στη συνέχεια, με αλματώδη βήματα, στον 19ο και προπαντός βέβαια στον 20ό αιώνα­, η φυσική επιστήμη έπρεπε για να εδραιωθεί ως αντικειμενική αλήθεια και γνώση να μείνει μακριά από υποκειμενικές αξίες και αρχές.

 Μονάδες 7                                                                                                                                                                                                 

Β3 α) Το Κείμενο 2 εντάσσεται στο κειμενικό είδος του αποδεικτικού δοκιμίου. Να δικαιολογήσετε τον ανωτέρω ισχυρισμό με τρεις αναφορές στο κείμενο (Μονάδες 3). Ποιος ο ρόλος της αναλογίας στην τρίτη παράγραφο [« Όπως στην επιστημονική ευθύνη …κοινωνικής ομάδας ή τάξης (για την πολιτική ευθύνη.) του Κειμένου 2 (Μονάδες 2);

  Μονάδες 5                                                                                                         

β) Ποιος ο ρόλος των ερωτήσεων και του β΄ πληθυντικού προσώπου στη δεύτερη παράγραφο του Κειμένου 1: [«Επιτρέψτε μου να αναφερθώ,… και μιας μελλοντικής ανθρωπόμορφης χίμαιρας.»] του Κειμένου 1 (Μονάδες 3); Να καταγράψετε μια παρενθετική πρόταση του Κειμένου 1 και να σχολιάσετε την επικοινωνιακή της λειτουργία. Από ποια άλλα σημεία στίξεως θα μπορούσε να συνοδευτεί (Μονάδες 2);

  Μονάδες 5                                                                                                           

Γ1. Ποια είναι η στάση του ποιητή Φώτη Αγγουλέ μετά την ρίψη της ατομικής βόμβας στην πόλη Ναγκασάκι; Να παραθέσετε τρεις κειμενικούς δείκτες μορφής ή περιεχομένου του εξεταζόμενου ποιήματος που τεκμηριώνουν την απάντησή σας. Πιστεύετε ότι η χρήση της ατομικής ενέργειας πρέπει να είναι απρόσκοπτη ή όχι και γιατί (150-200 λέξεις);

 Μονάδες 15 

 Εναλλακτικά: Γ1. Πώς αποτιμά τον Αμερικανό φυσικό το ποιητικό υποκείμενο; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας, παραθέτοντας τρεις κειμενικούς δείκτες. Να εκθέσετε την προσωπική σας στάση. (150-200 λέξεις)

Μονάδες 15                                                                                                                                                                                                                               

Δ1.   Σε  ένα επιστημονικό περιοδικό  δημοσιεύονται  τα  Κείμενα  1  και  2  και καλείσαι,  αφού  τα  μελετήσεις,  να γράψεις μια επιστολή (350-400 λέξεις) προς το  ίδιο περιοδικό, απαντώντας στα  παρακάτω  ερωτήματα:

 

α) Ποια είναι τα αρνητικά αποτελέσματα της επιστήμης στην ανθρώπινη κοινωνία;

β) Πώς μπορεί να διασφαλιστεί η συνετή αξιοποίηση της επιστήμης;

 Μονάδες 30

                                                                                                         

Σύνταξη: Κωνσταντίνος Κωστέας