Κριτήριο Αξιολόγησης - Γ΄ Λυκείου-Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία (Ρατσισμός)

 

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ:

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ

Κείμενο 1 (Μη Λογοτεχνικό): Γιώργος Τσιάκαλος -Ρατσισμός (Παιδαγωγική Προσέγγιση)

Ο Γιώργος Τσιάκαλος είναι καθηγητής της παιδαγωγικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, όπου διδάσκει μέχρι σήμερα.

1.   Ο ρατσισμός απασχολεί την Παιδαγωγική με δύο πρόσωπα: πρώτον, ως ιδιαίτερη συμπεριφορά απέναντι σε ορισμένες κατηγορίες ανθρώπων  και, δεύτερον, ως κοσμοθεωρία που έρχεται να ερμηνεύσει με ιδιαίτερο τρόπο την ανθρώπινη ιστορία και να θεμελιώσει αντίστοιχη πολιτική. Ως συμπεριφορά δεν είναι συμβατή με το πλαίσιο αρχών που πρέπει να διέπουν μια δημοκρατική κοινωνία, και, όταν ασκείται από άτομα ή ομάδες ανθρώπων, συχνά συνοδεύεται από εγκληματικές πράξεις. Ως κοσμοθεωρία έχει συνδεθεί στο παρελθόν με τα χειρότερα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, αλλά και σήμερα διώκονται ορισμένες εκφάνσεις του (π.χ. προσβολή ανθρώπων εξαιτίας της καταγωγής τους) ως εγκληματική πράξη. […]

2.  Ο ρατσισμός ως κοσμοθεωρία ξεκινά από τη βασική αρχή ότι οι φυλές και τα έθνη αποτελούν μονάδες με διαφορετικά μεταξύ τους χαρακτηριστικά και ξεχωριστές δυνατότητες ανάπτυξης σε όλους τους τομείς της ζωής. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή οι ιδιαίτεροι πολιτισμοί που εμφανίστηκαν στη γη ήταν προϊόντα ιδιαίτερων λαών συγκεκριμένης φυλής και καταστράφηκαν όταν οι λαοί αυτοί υποτάχθηκαν σε αλλόφυλους λαούς ή αναμίχθηκαν με άλλους λαούς. Γι’ αυτό το λόγο η ιστορία της ανθρωπότητας περιγράφεται και ερμηνεύεται μόνον ως ιστορία της, άνισης, ανάπτυξης κάθε φυλής χωριστά και ως σύγκρουση των φυλών μεταξύ τους. 

3. Η πολιτική που θεμελιώνεται σ’ αυτήν την κοσμοθεωρία, και εφαρμόστηκε από τον Χίτλερ στη ναζιστική Γερμανία, αποσκοπεί στη βιολογική καθαρότητα κάθε λαού αφού μόνον μ’ αυτήν είναι δυνατή η παραγωγή πολιτισμού. Βεβαίως, αυτό σημαίνει στην πράξη πρόληψη της «επιμιξίας» και «εκκαθάριση» του εθνικού σώματος από τα «ξένα στοιχεία» που υπάρχουν στο παρόν ως αποτέλεσμα των επιμιξιών του παρελθόντος. Σ’ αυτή ακριβώς την ιδέα θεμελιώθηκε η εξόντωση εκατομμυρίων Εβραίων, στους οποίους καταλογιζόταν, ως ιδιαίτερο φυλετικό χαρακτηριστικό, ότι η επιβίωσή τους εξαρτιόταν από την ικανότητά τους να υπονομεύουν την καθαρότητα των άλλων εθνών.

4.  Σημερινοί ρατσιστές με συγκροτημένο ρατσιστικό υπόβαθρο, που κινούνται στον πολιτικό χώρο της ακροδεξιάς, προπαγανδίζουν τις ίδιες ιδέες. Σ’ αυτό το πλαίσιο εντάσσεται η συχνή δήλωσή τους ότι «σέβονται τον πολιτισμό των άλλων λαών και, μάλιστα, ενδιαφέρονται να διατηρηθούν και να καλλιεργηθούν όλοι οι πολιτισμοί» και όχι στο πλαίσιο των δικαιωμάτων του ανθρώπου, σύμφωνα με τα οποία ο κάθε άνθρωπος ως άτομο έχει το δικαίωμα της επιλογής.  Στη ρατσιστική κοσμοθεωρία ένα άτομο που επιλέγει τη στενή σχέση με ανθρώπους έξω από τη δική του «φυλή» χαρακτηρίζεται «έκφυλο» και, συνεπώς, επικίνδυνο και, συχνά, «ανάξιο του δικαιώματος στη ζωή». Με την ίδια λογική χαρακτηρίζεται «εκφυλισμένη» η τέχνη που, κατά την άποψη των ακροδεξιών, δεν είναι συμβατή με τον εθνικό πολιτισμό.

5.   Το μπόλιασμα του ρατσισμού της καθημερινότητας με τη ρατσιστική κοσμοθεωρία οδηγεί κατά κανόνα σε επιθετική συμπεριφορά κατά των ανθρώπων που «απειλούν ή υπονομεύουν την καθαρότητα». Νέοι άνθρωποι που παρουσιάζουν αυτά τα χαρακτηριστικά ρατσισμού αισθάνονται να επιτελούν ένα ιστορικό καθήκον, καθώς θεωρούν ότι υπερασπίζονται τις βάσεις του πολιτισμού του λαού τους και ότι συμπεριφέρονται σύμφωνα με τους φυσικούς νόμους που διέπουν τη λειτουργία των ανθρώπινων κοινωνιών. Σύμφωνα με το «πιστεύω» τους, τα εκφυλιστικά φαινόμενα στη φύση είναι καταδικασμένα σε εξαφάνιση και αυτό πρέπει να ισχύει και στην κοινωνία. Συνεπώς, εφόσον το κράτος δεν χρησιμοποιεί τη δική του νόμιμη βία για να εμποδίσει την «εκφυλιστική» πορεία  της κοινωνίας, έχουν οι ίδιοι καθήκον να επιτελέσουν αυτή την αποστολή. Γι’ αυτό το λόγο η βία είναι συνυφασμένη με τη δραστηριότητά τους, καθώς έρχεται να υποκαταστήσει την κρατική βία στην οποία δεν είναι ικανό το μαλθακό εκφυλισμένο κράτος.

6. Τα παραπάνω είναι σημαντικά δεδομένα στο σχεδιασμό του τρόπου αντιμετώπισης της ακροδεξιάς ρατσιστικής νεανικής εγκληματικότητας: η γενικά σωστή επιείκεια απέναντι στην εγκληματικότητα ανήλικων και νέων ανθρώπων λειτουργεί στην περίπτωση αυτή αντιπαραγωγικά, καθώς η επιείκεια φαίνεται να επιβεβαιώνει την άποψη των ακροδεξιών δραστών ότι το κράτος είναι μαλθακό και ανίκανο να αντιμετωπίσει τα μεγάλα προβλήματα που απαιτούν την επιβολή ριζικών τομών και αυστηρών μέτρων. Η πρόληψη και η αντιμετώπιση της νεανικής ρατσιστικής εγκληματικότητας στο πλαίσιο μιας δημοκρατικής κοινωνίας, όπου μερικές φορές είναι δύσκολη η διάκριση ανάμεσα στην ελεύθερη έκφραση γνώμης και στην υποδαύλιση εγκληματικής συμπεριφοράς, αποδεικνύεται ότι είναι μια δύσκολη υπόθεση, καθώς οι παρεμβάσεις απαιτούν το συνδυασμό γνώσεων από πολλούς χώρους, ενώ μια καλοπροαίρετη αλλά αφελής παρέμβαση μπορεί να επιφέρει τα αντίθετα αποτελέσματα.

Δημοσιεύτηκε στο συλλογικό τόμο Επικίνδυνα παιδιά ή παιδιά σε κίνδυνο; Πρωταγωνιστές και θύματα της νεανικής εγκληματικότητας (επιμέλεια: Γ. Πανούσης) Lector, Αθήνα 2008, σελ. 22-26

Κείμενο 2 Βασίλης Πανταζής – Αντιρατσιστική εκπαίδευση (απόσπασμα)

Ο Βασίλης Πανταζής είναι Αναπληρωτής Καθηγητής του  Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

1.       Βασικό χαρακτηριστικό των ρατσιστικών αντιλήψεων και πρακτικών είναι η απόδοση ιδιοτήτων σε μια ομάδα ανθρώπων, οι οποίοι παρουσιάζονται ως μια μονάδα με σταθερά ενιαία χαρακτηριστικά, που συχνά συγκεντρώνονται σε έναν γενικό χαρακτηρισμό με τη χρήση του ενικού, για παράδειγμα «ο Τούρκος», «ο Εβραίος», «ο Αλβανός». Ο καταλογισμός πολιτισμικών γνωρισμάτων εκπληρώνει την ίδια λειτουργία όπως οι βιολογικές ερμηνείες. Υποστηρίζεται ότι κάποιες ομάδες ανθρώπων δεν μπορούν να προσφέρουν πολιτισμικά και, ως εκ τούτου, νομιμοποιείται η ανισότητα και ο αποκλεισμός. Ο καταλογισμός της ασυμβατότητας των νοοτροπιών ή των πολιτισμών, για παράδειγμα της «δυτικής» και «ανατολικής» κουλτούρας, μπορεί να δικαιολογήσει την απαίτηση για το κλείσιμο των συνόρων, τον διαχωρισμό ή την απέλαση των μεταναστών.

2.      Ο ρατσισμός έχει πολιτικές και ψυχολογικές λειτουργίες. Η πολιτική του λειτουργία συνίσταται στη «φυσικοποίηση των κοινωνικών σχέσεων», δηλαδή αφήνει να εμφανίζεται η υπάρχουσα τάξη δικαιολογημένη ως εκ φύσεως και, συνεπώς, νομιμοποιεί προνόμια, εξουσιαστικές απαιτήσεις και πρακτικές αποκλεισμού. Οι υποκειμενικές λειτουργίες ή τα ψυχικά οφέλη συνίστανται συμπληρωματικά για τα άτομα, ως προς την επιβεβαίωση του καθεστώτος τους, την αυτοεπιβεβαίωση σε γενικές γραμμές, την αιτιολόγηση των πράξεων που δημιουργούν διακρίσεις, την έννοια και την ερμηνεία του κόσμου (είναι χαρακτηριστικές οι φράσεις «ο παγκόσμιος εβραϊσμός...», «οι αλλοδαποί...»). Μόνο εάν και εφόσον οι ιδεολογικές προσφορές είναι υποκειμενικά λειτουργικές, είναι ελκυστικές. Η κοινωνική και η υποκειμενική λειτουργικότητα εξηγεί την ποικιλομορφία των μορφών του φαινομένου, όσον αφορά το περιεχόμενο, ανάλογα με την ιστορική συσχέτιση, την κοινωνική ομάδα και το κοινωνικό στρώμα. Η πολλαπλότητα είναι, επίσης, εξαρτώμενη από τις εκάστοτε διαθέσιμες παραδόσεις και εικόνες που μεταφέρονται και μετασχηματίζονται σε κοινωνικό διάλογο. Επειδή οι διάλογοι δεν είναι συστηματικοί και τα άτομα αναφέρονται σε διαλογικά στοιχεία σύμφωνα με τις ανάγκες τους, η συνειδητή θέση είναι αμφίσημη και αντιφατική αλλά και σημαντική για εκπαιδευτικές προσεγγίσεις. Μια κλειστή ρατσιστική κοσμοθεωρία μπορεί να βρεθεί ίσως εντονότερα στον σκληρό πυρήνα της άκρας δεξιάς 

3.      Η αντιρατσιστική εκπαίδευση (antiracist education) στην αγγλόφωνη έκδοση στρεφόταν κυρίως κατά του δομικού ρατσισμού με σκοπό τον πολιτικό διαφωτισμό. Αντίστοιχες προσεγγίσεις αναπτύχθηκαν κυρίως στη Γερμανία για την εργασία των νέων που ανήκαν σε ακροδεξιές εξτρεμιστικές οργανώσεις, έχοντας υπόψη τον καθημερινό ρατσισμό. Οι αγγλικές προσεγγίσεις είχαν συμπεριλάβει και στοιχεία της θεωρίας Diversity, η οποία επικεντρώνεται στην πολλαπλότητα της διαφοράς και της ετερογένειας των ταυτοτήτων και είναι συνδεδεμένη με το ζήτημα της εξουσίας και της εξάρτησης. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, ιδίως στην περίπτωση των θεμάτων ισότητας των φύλων.

4.      Η αντιρατσιστική εκπαίδευση θεωρείται σήμερα, περισσότερο από ποτέ, μια πράξη εξισορρόπησης. Τη χωρίζει μια λεπτή γραμμή ανάμεσα στην ενδυνάμωση των ομάδων που υφίστανται διακρίσεις και την προσπάθεια να αποδομηθεί η διαίρεση σε κατηγορίες, ενώ βρίσκεται μεταξύ κριτικής των νόμων και των πρακτικών των κυβερνήσεων, αποφυγής του κινδύνου των «πολυπολιτισμικών» φολκλόρ, της δήθεν αρμονίας και της προώθησης μιας περιέργειας σχετικά με τους «ξένους». Η αντιρατσιστική εκπαίδευση δεν αρνείται τις πολιτισμικές διαφορές. Αλλά είναι σαφώς κατά της προβολής και της εξύμνησης αυτών και δεν επιδιώκει τη μείωση των κοινωνικών θεμάτων που απασχολούν όλους τους πολίτες.

5.      Σχετικά με την αντιμετώπιση των καθημερινών μορφών αποκλεισμού, είναι σημαντικό να εντάξουμε κάθε μέλος της κοινωνίας στην ιστορία της αποικιοκρατίας, του ρατσισμού, του ναζισμού και της ευρωπαϊκής ανωτερότητας. Η αντιρατσιστική παιδαγωγική δεν επιδιώκει μια επιφανειακή εξάλειψη των φαινομένων, αλλά ασχολείται με τις αιτίες και τις ρίζες του ρατσισμού. Η αντιρατσιστική εκπαίδευση δεν είναι δυνατή χωρίς την πρόσβαση στη συστημική φύση της ρατσιστικής βίας. Δεν αποτελεί σκοπό των εκπαιδευτικών προσπαθειών η καταστολή ατομικών συμπεριφορών ή η βελτίωσή τους αλλά η απόκτηση εικόνας για τους μηχανισμούς αποκλεισμού και αυτούς επιδιώκει να αλλάξει. Μια τέτοια επιδίωξη φέρνει την αντιρατσιστική παιδαγωγική σε σύγκρουση με κυβερνητικές πολιτικές που αντιτίθενται ή αδιαφορούν απέναντι σε ρατσιστικά φαινόμενα και μορφές διάκρισης. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η κρατική πρακτική αποκλεισμού των μεταναστών και των προσφύγων αποτελεί το σημαντικότερο κομβικό σημείο, γύρω από το οποίο παράγεται ένα «ξενοφοβικό κλίμα». Δεν επιδιώκεται η καταπολέμηση της συμπεριφοράς των ατόμων αλλά η γνωστοποίηση των δομών και των λειτουργιών του ρατσισμού, των προκαταλήψεων και του κοινωνικού αποκλεισμού.

 

Πηγή: Βασίλης Πανταζής, Αντιρατσιστική Εκπαίδευση, ΣΕΑΒ 2015, σ. 12.

Κείμενο 3: Ιάκωβος Καμπανέλλης – Άσμα ασμάτων

Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης (1921- 2011) ήταν Έλληνας θεατρικός συγγραφέας, στιχουργός, σεναριογράφος, δημοσιογράφος και ακαδημαϊκός. Το φθινόπωρο του 1942 συνελήφθη από τους Γερμανούς και κρατήθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν μέχρι τον Μάιο του 1945, οπότε και απελευθερώθηκε από τις συμμαχικές δυνάμεις. Το βιβλίο Μαουτχάουζεν (1963) και ο δίσκος Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν (1966) βασίζονται σε γεγονότα που βίωσε κατά την αιχμαλωσία του. Το έργο δεν αποτελεί μόνο μια καταδίκη στη βία και την αλλοφροσύνη του πολέμου, αλλά και έναν ύμνο στον έρωτα, που μπορεί ν’ ανθίσει ακόμη και σε ένα εφιαλτικό περιβάλλον και να κρατήσει ζωντανή την ελπίδα για ζωή.

 

Τι ωραία που είν’ η αγάπη μου

με το καθημερνό της φόρεμα

κι ένα χτενάκι στα μαλλιά.

Κανείς δεν ήξερε πως είναι τόσο ωραία.

 

Κοπέλες του Άουσβιτς,

του Νταχάου κοπέλες,

μην είδατε την αγάπη μου;

 

Την είδαμε σε μακρινό ταξίδι,

δεν είχε πια το φόρεμά της

ούτε χτενάκι στα μαλλιά.

 

Τι ωραία που είν’ η αγάπη μου,

η χαϊδεμένη από τη μάνα της

και τ’ αδελφού της τα φιλιά.

Κανείς δεν ήξερε πως είναι τόσο ωραία.

 

Κοπέλες του Μαουτχάουζεν,

κοπέλες του Μπέλσεν,

μην είδατε την αγάπη μου;

 

Την είδαμε στην παγερή πλατεία

μ’ ένα αριθμό στο άσπρο της το χέρι,

με κίτρινο άστρο στην καρδιά.

 

Τι ωραία που είν’ η αγάπη μου,

η χαϊδεμένη από τη μάνα της

και τ’ αδελφού της τα φιλιά.

Κανείς δεν ήξερε πως είναι τόσο ωραία.

                              

Πηγή: Μίκης Θεοδωράκης (μουσική), Ιάκωβος Καμπανέλλης (στίχοι), Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν  (δίσκος), 1966.

      

ΜΑΡΙΑ ΦΑΡΑΝΤΟΥΡΗ - ΑΣΜΑ ΑΣΜΑΤΩΝ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

Α1. Ποια κατεύθυνση ακολουθεί η αντιρατσιστική εκπαίδευση για την  αντιμετώπιση των καθημερινών μορφών αποκλεισμού, σύμφωνα με το Κείμενο 2; Να συνοψίσετε την απάντησή σας σε μια παράγραφο 70-80 λέξεων.

                                                                                                                  Μονάδες 20

 

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση τα Κείμενα 1 και 2, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στα κείμενα:

α)  Στις μέρες μας το  σύστημα απονομής της δικαιοσύνης προβλέπει ποινές για όλες τις εκφάνσεις του φασισμού (Κείμενο 1).

β) Οι ρατσιστές θεωρούν «έκφυλα» τα άτομα που προέρχονται από άλλες φυλές. (Κείμενο 1)

γ) Για την αντιμετώπιση της νεανικής ρατσιστικής βίας κρίνεται απαραίτητο ένα πολύπλευρο γνωστικό υπόβαθρο (Κείμενο 1).

δ) Η αποδοχή μιας ρατσιστικής κοσμοθεωρίας οδηγεί σε τόνωση της αυτοαξίας του φορέα της (Κείμενο 2).

ε) Η αντιρατσιστική εκπαίδευση απαλείφει πλήρως τις πολιτισμικές διαφορές. (Κείμενο 2).

                                                                                                             Μονάδες 10

Β2.  α) Ποια νομίζετε ότι είναι η πρόθεση του συντάκτη στην πρώτη παράγραφο του Κειμένου 1; Πώς ο τρόπος με τον οποίο επέλεξε να αναπτύξει την παράγραφο υπηρετεί την πρόθεση αυτή;

                                                                                                                 Μονάδες 7

β)  Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η κρατική πρακτική αποκλεισμού των μεταναστών και των προσφύγων αποτελεί το σημαντικότερο κομβικό σημείο, γύρω από το οποίο παράγεται ένα «ξενοφοβικό κλίμα».

i) Να σχολιάσετε την τροπικότητα στο ανωτέρω απόσπασμα του Κειμένου 2 (Μονάδες 4), ii) να δικαιολογήσετε την αξιοποίηση της παθητικής σύνταξης απ’ τον συντάκτη (Μονάδες 2), iii) να επισημάνετε τις διαφορές στο ύφος, αν γινόταν αξιοποίηση του α΄ πληθυντικού προσώπου (Μονάδες 2).

                                                                                                                      Μονάδες 8

Β3. α) Για ποιους λόγους ο συντάκτης του Κειμένου 1 καταφεύγει στη χρήση ιστορικών τεκμηρίων στην 3^η παράγραφο (Μονάδες 3); Ποια είναι η επικοινωνιακή λειτουργία των εισαγωγικών στην ίδια παράγραφο (Μονάδες 2);

                                                                                                                           Μονάδες 5

β) διαφωτισμό, προσεγγίσεις, εξτρεμιστικές, επικεντρώνεται, ετερογένειας

Να καταστήσετε το ύφος του συντάκτη περισσότερο οικείο, αντικαθιστώντας τις επιτονισμένες λέξεις του Κειμένου 2 (3^η παράγραφος) με συνώνυμες που χρησιμοποιούνται ευρέως στη σύγχρονη καθημερινότητα.

                                                                                                                          Μονάδες 5

Γ. Ποιο είναι το θέμα του Κειμένου 3, σύμφωνα με την κρίση σας; Να παραθέσετε τρεις κειμενικούς δείκτες που τεκμηριώνουν την απάντησή σας. Πώς αντιμετωπίζουν οι κοπέλες τον κεντρικό ήρωα; (150-200 λέξεις.

                                                                                                                    Μονάδες 15

Δ. Σ’ ένα άρθρο σας (350-400 λέξεις), που θα δημοσιευτεί σ’ ένα περιοδικό που άπτεται εκπαιδευτικών θεμάτων, καλείστε να απαντήσετε στα ακόλουθα ερωτήματα:

α) Ποιες συνέπειες για τη σύγχρονη κοινωνία δημιουργεί η προσκόλληση σε φυλετικές διακρίσεις;

β) Ποια κατεύθυνση πρέπει να ακολουθήσει η παιδεία, αποβλέποντας στην πάταξη του ρατσισμού;

                                                                                                         Μονάδες 30