Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία Γ΄ Λυκείου - Κριτήριο Αξιολόγησης (Ελεύθερος Χρόνος

 

Κριτήριο Αξιολόγησης: Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία

Θεματική Ενότητα: Ελεύθερος Χρόνος

 

Κείμενο Α: Μη Λογοτεχνικό

 

Μαρία Λασσιθιωτάκη «Η σημασία του ελεύθερου χρόνου των μαθητών»

 

     Η έκρηξη στην επιστήμη και την τεχνολογία, τους δυο τελευταίους αιώνες, επαναπροσδιόρισε τις κοινωνίες, έφερε στο προσκήνιο νέες ανάγκες σε επιστημονικές γνώσεις και ειδικότητες, γιατί ζητούσε ανθρώπους για νέους και σπουδαίους ρόλους στους κοινωνικούς και εργασιακούς μετασχηματισμούς, άξιους να προωθήσουν με ταχύτητα αλλαγές και μεταρρυθμίσεις. Το παραγωγικό σύστημα απαιτούσε να διαθέτει εξειδικευμένα εργατικά χέρια, τεχνικούς και εμπειρογνώμονες, επαγγελματίες από όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες.

    Οι αλλαγές κάθε είδους και κάθε εποχής έχουν αντίκτυπο στο εκπαιδευτικό σύστημα. Η έκρηξη της βιομηχανικής επανάστασης, καθώς και το αξίωμα, ότι η παιδεία υπηρετούσε και υπηρετεί πάντα το υπάρχον κοινωνικό και οικονομικό σύστημα, σηματοδότησε την εκπαίδευση και την κατέστησε μοχλό για την προώθηση και εξυπηρέτηση των αναγκών και των επιδιώξεων της βιομηχανίας και των οικονομικών κεφαλαίων. Η παιδεία κλήθηκε να προσαρμοσθεί, να εναρμονισθεί και να «εκσυγχρονισθεί», γιατί η ανάγκη του συστήματος σε διπλωματούχους δεν μπορούσε να καλυφθεί με την πατροπαράδοτη φιλελεύθερη παιδεία, που ίσχυε πριν τη βιομηχανική επανάσταση, και που επέτρεπε την προαιρετική εκμάθηση της ανάγνωσης και γραφής, της ιστορίας της τέχνης και των επιστημονικών γνώσεων. Η παιδεία λοιπόν επιβλήθηκε ως υποχρεωτική, όχι γιατί στόχευε στην προαγωγή του ανθρώπινου πνεύματος και στη χαρά της γνώσης, αλλά γιατί έπρεπε να υπηρετήσει το κοινωνικό και οικονομικό σύστημα.

    Με γοργούς ρυθμούς, το σχολείο καλείται να καλύψει απαιτήσεις για όλο και περισσότερες γνώσεις και γνωστικά αντικείμενα, με αποτέλεσμα οι μαθητές να ακολουθούν ξέφρενους ρυθμούς εντατικής μελέτης, χωρίς να διαθέτουν ελεύθερο χρόνο. Το σχολείο, θα λέγαμε, ότι μάλλον δείχνει συστηματική αδιαφορία για τις ψυχικές και σωματικές ανάγκες του μαθητή, που συνεχώς κρίνεται για την ποσότητα και την ακρίβεια χιλιάδων πληροφοριών μόνο με βαθμολογικές κλίμακες. Έχουν, λοιπόν, τα παιδιά, και ιδιαίτερα οι μαθητές της εφηβικής ηλικίας ελεύθερο χρόνο; Ποιοι είναι οι λόγοι, που οδηγούν στην καταστρατήγηση των δικαιωμάτων αλλά και των εξελικτικών αναγκών για παιχνίδι και εξωσχολική απασχόληση;

    Ο ελεύθερος χρόνος, ειδικά στον έφηβο, είναι απαραίτητος, επειδή σ’ αυτό το εξελικτικό στάδιο χρειάζεται περισσότερη αφοσίωση στην ενδοσκόπηση και στην απόκτηση ταυτότητας. Η καλή επικοινωνία με τις ομάδες συνομηλίκων του δημιουργούν την αίσθηση της αποδοχής και της αυτοπεποίθησης, του μειώνουν την αβεβαιότητα και την ανησυχία. Σ’ αυτή την ηλικία θα έλθει σε επαφή με την ιδεολογία, θα αποκτήσει αξίες και θα κάνει σχέδια ζωής. Αντίθετα με τις απαιτήσεις της ηλικίας τους, οι έφηβοι μαθητές τρέχουν, για να προλάβουν σχολικά και εξωσχολικά προγράμματα, ξένες γλώσσες και ιδιαίτερα μαθήματα, βιώνουν αισθήματα ανασφάλειας και άγχους. Ελεύθερος χρόνος δεν υπάρχει, για να εκφρασθεί και να επικοινωνήσει με τους φίλους, να παίξει και να ζήσει στη φύση. Μοναδικός φίλος, όταν υπάρχει λίγος χρόνος για ξεκούραση, είναι η τηλεόραση, και τα αμφιβόλου ποιότητας προγράμματά της μάλλον εντείνουν το άγχος και την υπερένταση.

    Έτσι, οι μαθητές συστηματικά αγνοούν την ανάγκη του οργανισμού για ανάπαυση και ανανέωση των αποθεμάτων ενέργειας. Η έλλειψη ελεύθερου χρόνου τους οδηγεί σε ενέργειες μηχανικές, χωρίς νόημα και σε μια μάθηση μάλλον χωρίς βαθύτερο επίπεδο κατανόησης. Οι μηχανισμοί προσαρμογής, που διαθέτει ο οργανισμός, βοηθούν για τα επιπλέον καθήκοντα αλλά με ένα σοβαρό κόστος: Τη δημιουργία άγχους και την αύξηση των αγχογόνων ορμονών στο σώμα. Οι αγχογόνες ορμόνες, π.χ. η αδρεναλίνη, οδηγεί με τον χρόνο, σε εξάντληση και σε κατάθλιψη. Σε σοβαρότερες και χρόνιες καταστάσεις αναπτύσσονται και ψυχοσωματικές ασθένειες.

    Τα εκπαιδευτικά προγράμματα αφήνουν αναπάντητα ένα σωρό ερωτηματικά για τον περιορισμένο, μόνο σε γνωστικά αντικείμενα, ρόλο του σχολείου. Η ανάπτυξη της επικοινωνίας, έμφυτης και αρχαϊκής ανθρώπινης ανάγκης, τα βιώματα, οι συγκινήσεις, η ανταλλαγή εμπειριών, το μοίρασμα και η αλληλεπίδραση μαθητών και δασκάλων δεν προσφέρονται πια στους μαθητές, θεωρούνται άχρηστα αγαθά. Οι σημερινοί μαθητές θα είναι αύριο οι σύγχρονοι ενήλικες, σαν αυτούς που όλοι αναγνωρίζουμε, κουρασμένοι, γεμάτοι κενά και ανησυχίες, που τρέχουν να καλύψουν παλιά ελλείμματα σε ψυχοθεραπευτικά και αυτοβελτιωτικά προγράμματα, σε spa και ειδικές ασκήσεις ευεξίας…

Η Μαρία Λασσιθιωτάκη είναι ψυχολόγος.

Πηγή: www.2search.gr

Κείμενο Β: Μη Λογοτεχνικό

                                      Τασούλα Καραϊσκάκη - Η δουλειά «τρώει» το χρόνο μας

Εφημερίδα: Η Καθημερινή, 27/09/2018

 

Αναδημοσίευση από: https://www.vlioras.gr/Philologia/Composition/EleutherosXronos.htm

 

Κείμενο Γ: Λογοτεχνικό

Κώστας Βάρναλης - Οι Μοιραίοι 

ΟΙ ΜΟΙΡΑΙΟΙ, το δημοφιλέστερο ποίημα του Κώστα Βάρναλη (1884-1974), χαρακτηρίστηκε ως ένα από τα κατορθώματα του νεοελληνικού λυρισμού. Το ποίημα πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Μαύρος Γάτος το 1922, τον ίδιο χρόνο που ο ποιητής με τη σύνθεσή του Το φως που καίει εγκαταλείποντας τις προηγούμενες αναζητήσεις του χάραξε τη νέα του πορεία: να υπηρετήσει με την τέχνη του την αριστερή ιδεολογία στην οποία είχε ενταχθεί. Ο κοινωνικός στόχος του ποιήματος είναι σαφής: να απεικονίσει με τα πιο παραστατικά χρώματα τη δυστυχία των απόκληρων της ζωής.

 

Μες την υπόγεια την ταβέρνα,

μες σε καπνούς και σε βρισιές

(απάνω στρίγγλιζε η λατέρνα)

όλη η παρέα πίναμε εψές

εψές, σαν όλα τα βραδάκια,

να πάνε κάτου τα φαρμάκια.

 

Σφιγγόταν ένας πλάι στον άλλο

και κάπου εφτυούσε καταγής,

ω, πόσο βάσανο μεγάλο

το βάσανο είναι της ζωής!

Όσο κι ο νους να τυραννιέται,

άσπρην ημέρα δε θυμιέται.

 

(Ήλιε και θάλασσα γαλάζα

και βάθος τ’ άσωτ' ουρανού·

ω της αυγής κροκάτη γάζα,

γαρούφαλα του δειλινού,

λάμπετε σβήνετε μακριά μας

χωρίς να μπείτε στην καρδιά μας!)

 

Του ενού ο πατέρας χρόνια δέκα

παράλυτος, ίδιο στοιχειό·

τ' άλλου κοντόημερη η γυναίκα

στο σπίτι λιώνει από χτικιό·

στο Παλαμήδι ο γιός του Μάζη

κι η κόρη του Γιαβή στο Γκάζι.

 

- Φταίει το ζαβό το ριζικό μας!

- Φταίει ο Θεός που μας μισεί!

- Φταίει το κεφάλι το κακό μας!

- Φταίει πρώτ’ απ’ όλα το κρασί!

Ποιος φταίει; ποιος φταίει; Κανένα στόμα

δεν το ’βρε και δεν το ’πε ακόμα.

 

Έτσι, στη σκοτεινή ταβέρνα

πίνουμε πάντα μας σκυφτοί·

σαν τα σκουλήκια, κάθε φτέρνα

όπου μας εύρει μας πατεί.

Δειλοί, μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα,

προσμένουμε, ίσως, κάποιο θάμα

Πηγή: Κώστας Βάρναλης, Ποιητικά: Το Φως Που Καίει-Σκλάβοι Πολιορκημένοι-Ποιήματα. Αθήνα: Κέδρος 2008. σ. 179-180.

 

Το εισαγωγικό πλαίσιο αντλήθηκε από τα ΚΝΛ της Α΄ Λυκείου . Διαδικτυακή Πηγή: http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-A111/262/1919,6395/

 

Παρατηρήσεις:

Α1. Σε μια παράγραφο (70-80 λέξεις) να συνοψίσετε το περιεχόμενο των τριών πρώτων παραγράφων του Κειμένου Α΄.

                                                                                                  Μονάδες 20

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το Κείμενο Α΄, το περιεχόμενο των παρακάτω προτάσεων, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο:

 

α) Η ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας δεν δημιούργησε νέες ανάγκες για

επιστημονικές γνώσεις.

β) Το σχολείο δεν ενδιαφέρεται για τις ψυχικές και σωματικές ανάγκες του μαθητή

αξιολογώντας μόνο την ποσότητα και ακρίβεια των γνώσεων του.

γ) Ο ελεύθερος χρόνος είναι απαραίτητος για τον έφηβο που επιθυμεί να προβεί σε αυτοπαρατήρηση και ανανέωση των δυνάμεών του.

δ) Οι νέοι αξιοποιούν τον ελάχιστο χρόνο που τους απομένει για να βελτιώσουν τις επικοινωνιακές τους δεξιότητες.

ε) Η έλλειψη ελεύθερου χρόνου στους σημερινούς μαθητές δημιουργεί τραυματισμένους ψυχικά ενήλικες.

                                                                                                                  Μονάδες 10

 

Β2. α) Το Κείμενο Α΄ έχει γραφεί από την ψυχολόγο Μ. Λασσιθιωτάκη, το Κείμενο Β΄ από τη δημοσιογράφο Τ. Καραϊσκάκη. Να σχολιάσετε την πειθώ και το σκοπό συγγραφής του εκάστοτε κειμένου.

                                                                                                                      Μονάδες 8

β) i) Ποιος είναι ο ισχυρισμός τον οποίο επιχειρεί να αποδείξει η Μ. Λασσιθιωτάκη στην 4η παράγραφο του Κειμένου Α΄:  «Ο ελεύθερος χρόνος, ειδικά στον έφηβο […] μάλλον εντείνουν το άγχος και την υπερένταση..»; (Μονάδες 4) ii) Να επισημάνετε έναν τρόπο ανάπτυξης της προς εξέταση παραγράφου. Πώς συνδέεται με την πρόθεση της συντάκτριας; (Μονάδες 3)

                                                                                                                    Μονάδες 7

                                                                                     

Β3. α) i) «Οι μαθητές συστηματικά αγνοούν την ανάγκη του οργανισμού για ανάπαυση και ανανέωση των αποθεμάτων ενέργειας». Ποιο είδος σύνταξης χρησιμοποιεί η συντάκτρια του Κειμένου Α΄ και γιατί; Να τραπεί η πρόταση στο άλλο είδος. (Μονάδες 4) ii) Να δικαιολογήσετε την κυριαρχία του γ΄ ενικού και πληθυντικού προσώπου στο Κείμενο Α΄. (Μονάδα 1)

                                                                                                               Μονάδες 5

 

β) Οι παρακάτω επιτονισμένες λέξεις και φράσεις από το Κείμενο Α΄ ανήκουν σε ένα λεξιλόγιο λόγιο και επίσημο. Να γράψετε στο τετράδιό σας τις παρακάτω φράσεις αντικαθιστώντας κάθε υπογραμμισμένη λέξη ή φράση με μια συνώνυμη λέξη ή φράση που χρησιμοποιείται συχνότερα στην καθημερινή κοινωνία.

 

α)   Ζητούσε ανθρώπους για νέους και σπουδαίους ρόλους στους κοινωνικούς και εργασιακούς μετασχηματισμούς

β)  Οι αλλαγές κάθε είδους και κάθε εποχής έχουν αντίκτυπο στο εκπαιδευτικό σύστημα.

γ) Ποιοι είναι οι λόγοι, που οδηγούν στην καταστρατήγηση των δικαιωμάτων

δ) Τα αμφιβόλου ποιότητας προγράμματά της τηλεόρασης μάλλον εντείνουν το άγχος και την υπερένταση.

ε) το εξελικτικό στάδιο χρειάζεται περισσότερη αφοσίωση στην ενδοσκόπηση και στην απόκτηση ταυτότητας.

                                                                                                                    Μονάδες 5

 

Γ.  Ποιο είναι το θέμα του προς εξέταση ποιήματος σύμφωνα με την κρίση σας; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας παραθέτοντας και σχολιάζοντας τρεις κειμενικούς δείκτες. Επιδοκιμάζετε ή όχι τη στάση των ηρώων του ποιήματος και γιατί;  (150-200 λέξεις)

 

                                                                                                                   Μονάδες 15

 

 

  Δ.  Αξιοποιώντας δημιουργικά τις πληροφορίες των κειμένων αναφοράς, σ’ ένα αποδεικτικό δοκίμιο 350-400 λέξεων να αναφερθείτε στη σημασία του ελεύθερου χρόνου και να επισημάνετε  γιατί στη σημερινή εποχή οι νέοι δεν έχουν επάρκεια ελεύθερου χρόνου. Επιλέξτε ελεύθερα την περίσταση επικοινωνίας.

 

                                                                                                   

                                                                                                            Μονάδες 30

 

 

 

 

 

 

 

 

Κριτήριο Αξιολόγησης - Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία Γ' Λυκείου (Λεξιπενία)

 

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ:

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΛΕΞΙΠΕΝΙΑ

Κείμενο 1: Ζήσης Δ. Παπαδημητρίου - «Γλωσσικός ραγιαδισμός;»

Ο Ζήσης Δ. Παπαδημητρίου (1939-2015) ήταν  καθηγητής της Γενικής και Πολιτικής Κοινωνιολογίας του Τμήματος Νομικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

1. Σύμφωνα με το άρθ. 6 του νόμου 2946/2001 που ορίζει τις προϋποθέσεις τοποθέτησης επιγραφών, «οι επιγραφές με τις οποίες προσδιορίζεται η θέση, η διεύθυνση, η ιδιότητα ή η επαγγελματική δραστηριότητα φυσικού προσώπου, ή η επωνυμία και το αντικείμενο δραστηριότητας, ενώσεως φυσικών προσώπων ή νομικών προσώπων δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου γράφονται υποχρεωτικώς στην ελληνική γλώσσα. Επιτρέπεται επιπρόσθετη αναγραφή της επιγραφής σε άλλη γλώσσα με μικρότερα στοιχεία». Μια ματιά στο δάσος των επιγραφών κατά μήκος των κεντρικών οδικών αξόνων της χώρας μας κάθε άλλο παρά επιβεβαιώνει του «.. νόμου το ασφαλές». Το ίδιο ισχύει και για τις πόλεις μας, όπου ολοένα και περισσότερα καταστήματα καταργούν (στο όνομα του εκσυγχρονισμού;) την ελληνική γλώσσα, αντικαθιστώντας την κυρίως με την αγγλική.

2. Λέγεται πως η μανία των Νεοελλήνων να τοποθετούν ξενόγλωσσες επιγραφές, προκειμένου να διαλαλήσουν την πραμάτεια τους, οφείλεται στο τουριστικό ρεύμα που κατακλύζει, ιδιαίτερα τα καλοκαίρια, τη χώρα μας καθώς και στον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα των κοινωνιών μας. Σύμφωνα με την άποψη των οπαδών της περιώνυμης παγκοσμιοποίησης, η χρήση ξενόγλωσσων επιγραφών για την προβολή εμπορευμάτων και υπηρεσιών είναι δήθεν αναπόφευκτη.

3. Έτσι, η «αγορά» έγινε «μάρκετ», το κατάστημα υποδημάτων «σού-σοπ», ο παραδοσιακός «τσαγκάρης» «σου-μέϊκερ», το «καφενείο» «καφέ», οι «πωλήσεις» «σέϊλ» κλπ.. Τα πράγματα, βέβαια, δεν σταματούν εδώ. Όταν πρόκειται για προβολή συγκεκριμένου εμπορεύματος, τότε τα «σλόγκεν» (συνθήματα ή μηνύματα) αποτελούν ολόκληρες προτάσεις. Γνωστή εταιρεία τσιγάρων, παγκόσμιας εμβέλειας, χρησιμοποιεί τελευταία διαφημίσεις με συγκεκριμένες συμπαραδηλώσεις όπως «έβερυ θίνγκ σταρτς νάου» (κάθε τι αρχίζει τώρα). Η αφίσα δείχνει καθιστούς έναν άνδρα και μια γυναίκα. Ο άνδρας, αναποφάσιστος, απλώνει δειλά το χέρι για να αγγίξει τα γόνατα της γυναίκας. Μα θα μου πείτε, τι σχέση έχει το κάπνισμα με τον έρωτα; Το μήνυμα της συγκεκριμένης αφίσας είναι : «μη διστάζεις, κάνε την αρχή και όλα θα πάνε καλά». Λίγο πιο κάτω διαβάζει κανείς στα ελληνικά τη γνωστή φράση «Το κάπνισμα βλάπτει σοβαρά την υγεία»!

4. Είναι αλήθεια πως οι εξελίξεις στο χώρο της πληροφορικής και των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας, είχαν σαν αποτέλεσμα την ενσωμάτωση και πολιτογράφηση στις εθνικές γλώσσες κυρίως αγγλικών όρων, μια και η κυριότερη γλώσσα επικοινωνίας στην εποχή μας είναι η αγγλική, γεγονός που οδηγεί ως ένα βαθμό αναγκαστικά στην αγγλοσαξονοποίηση της καθημερινής μας ζωής. Οι νέοι μας, «κολλημένοι» με το Διαδίκτυο, χρησιμοποιούν, υποθέτω για λόγους ευκολίας και όχι για επίδειξη γνώσεων στην αγγλική, ολοένα και πιο πολύ αγγλικούς όρους στην επικοινωνία τους, χωρίς την παραμικρή προσπάθεια να αναζητήσουν τους αντίστοιχους όρους στην ελληνική, όπως π.χ. «λογισμικό» για το “software” (σόφτγουερ) και «υλικό» για το “hardware”(χάρντγουερ). Ο συμβολισμός στην επικοινωνία και η χρήση ξένων όρων οδηγούν, με τον καιρό, σε γλωσσική πενία, η οποία τελικά επιδρά καταλυτικά στην ικανότητα των παιδιών να εκφραστούν στη μητρική τους γλώσσα.

5. Ως γνωστόν, οι Γάλλοι καταβάλλουν προσπάθειες να αποκαθάρουν τη γλώσσα τους από ξένες προσμίξεις. Αυτό, βέβαια, αν και είναι ως ένα βαθμό σωστό από πολιτιστική άποψη, γιατί αντιμάχεται τη γλωσσική αλλοτρίωση, δημιουργεί προβλήματα, καθώς ενισχύει υφιστάμενες εθνικιστικές αγκυλώσεις. Ωστόσο, η έλλειψη κανόνων στη χρήση ξενόγλωσσων όρων και στην προκειμένη περίπτωση αγγλικών όρων στην καθημερινότητά μας ενισχύει τον ήδη υφιστάμενο αγγλοσαξονικό γλωσσικό ιμπεριαλισμό και απειλεί, μακροπρόθεσμα, να υπονομεύσει το γλωσσικό μας πλούτο όσο και την αισθητική της γλωσσικής μας επικοινωνίας.

6. Η εκμάθηση ξένων γλωσσών είναι αναμφίβολα πολύ σημαντική και ενισχύει την ατομική μας ταυτότητα, η άλογη χρήση σκόρπιων ξενόγλωσσων εννοιών, όπως π.χ. στην περίπτωση των επιγραφών αλλά και στην καθημερινή μας επικοινωνία, υποδηλώνει ελλειμματική αυτοσυνείδηση, αν όχι συμπλέγματα κατωτερότητας απέναντι στους ξένους. Όντας κληρονόμοι μιας τόσο πλούσιας και όμορφης γλώσσας, δεν έχουμε το δικαίωμα να την εκποιήσουμε, στο όνομα μιας εκσυγχρονιστικής δήθεν ιδεοληψίας.

Πηγή: http://tvxs.gr/news, 29 Ιανουαρίου 2014

Κείμενο 2: Φοίβος Παναγιωτίδης – Εξ αφορμής

 

Ο Φοίβος Παναγιωτίδης είναι διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Essex και καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.

 

1.      Στην καταχώριση αρ. 9 των Collectanea του, ο Z. Λορεντζάτος διατυπώνει με λακωνική σοφία την πλάνη της εξίσωσης «γλώσσα = λέξεις». Ωστόσο, για τους περισσότερους από εμάς, η εξίσωση είναι δυστυχώς αυτονόητη. Έτσι, όταν πρόσφατα ξανάνοιξε η συζήτηση για το γλωσσικό μάθημα σε φιλικό σπίτι, μοιραία κατέληξε στη λεξιπενία: οι φίλοι μου θεωρούσαν ότι πρέπει να αποτελεί σημαντικό γλωσσικό πρόβλημα, άλλωστε αποτέλεσε έναν από τους παράγοντες που παρακίνησαν το υπουργείο Παιδείας να ενισχύσει το μάθημα των Αρχαίων στο Γυμνάσιο το 2004. Κανείς τους, πάντως, δεν μπορούσε να ορίσει τη λεξιπενία.

2.      Πολλοί ταυτίζουν τη λεξιπενία με τη (νεανική) αργκό, η οποία όμως διακρίνεται από πάμπολλα χαρακτηριστικά της δημιουργικής φύσης του γλωσσικού φαινομένου: μια επίσκεψη στον ιστότοπο http: //www. slang. gr με τον θεαματικό λεξιλογικό πλούτο που ανθολογεί θα πείσει τους περισσότερους. Αυτά είναι όμως γνωστά ήδη από το κεφάλαιο του Γ. Βελούδη στο βιβλίο «Δέκα μύθοι για την ελληνική γλώσσα».

3.      Ας υποθέσουμε, λοιπόν, ότι λεξιπενία ενσκήπτει όταν χρησιμοποιούμε μόνο μια χούφτα λέξεις καθημερινά. Πράγματι, θρυλείται (χωρίς τεκμηρίωση) ότι χρησιμοποιούμε 300 ή 500 ή 900 στην καθημερινή επικοινωνία. Βεβαίως, ο αριθμός λέξεων σε χρήση εξαρτάται πρωτίστως από το τι έχουμε να συζητήσουμε και σε πόσα συμφραζόμενα, από το πόσο μιλάμε και για πόσο ποικίλα θέματα. Αν η καθημερινή επικοινωνία μας εξαντλείται σε ένα μίνιμουμ στιχομυθιών, το λεξιλόγιο σε χρήση θα είναι μικρό. Αν όμως υπάρξει ανάγκη να επιχειρηματολογήσουμε, έστω και για απλά θέματα, όπως μια οικονομική διαφορά ή ένας ερωτικός καβγάς, το λεξιλόγιο σε χρήση θα είναι βεβαίως εκτενέστερο. Άρα ούτε εδώ μπορούμε να μιλάμε για λεξιπενία.

4.      Συνεχίζουμε λοιπόν: ας εικάσουμε ότι έχουμε λεξιπενία όταν δεν χρησιμοποιούμε τις λέξεις ορθά. Πιο συγκεκριμένα, σε πρόσφατη εκπαιδευτική έρευνα της Α. Βερέβη διαβάζουμε και για λάθη όπως «άνθρωποι που αντικρούουν τη μόδα», αντί του δόκιμου «απορρίπτουν» ή τη χρήση του «κακαίσθητος» αντί για «ακαλαίσθητος». Διαπιστώνουμε κατ’ αρχήν ότι η γλωσσική ικανότητα των μαθητών που κάνουν τέτοια λάθη είναι φυσιολογικότατη: επέκτειναν τη σημασία του «αντικρούω», ενώ σχημάτισαν το αδόκιμο αλλά γραμματικό «κακαίσθητος» για να αποδώσουν μία έννοια για την οποία δεν έβρισκαν κατάλληλη λέξη. Σίγουρα όμως ένας παιδαγωγός διακρίνει ταυτόχρονα την αποτυχία του γλωσσικού μαθήματος να διδάξει λεξιλόγιο: άλλωστε, στέλνουμε τα παιδιά σχολείο ακριβώς και για να μην αρκούνται στο στοκ των 40.000 λέξεων των αναλφάβητων.

5.      Αυτό που αποτελεί γενική ομολογία των εκπαιδευτικών (τεκμηριωμένη από την έρευνα) είναι, πάντως, ότι οι μαθητές τους δυσκολεύονται πολύ να συνθέσουν μία παράγραφο με λογικό ειρμό και συνοχή. Αποτελεί, επίσης, κοινό μυστικό ότι αδυνατούν να αντεπεξέλθουν σε προφορικά και γραπτά γλωσσικά τεστ και ότι αγνοούν τη διαφορά μεταξύ κειμενικών ειδών: ό, τι και να γράψουν (είτε πρόκειται για έκθεση ιδεών είτε για επιστολή διαμαρτυρίας είτε για αίτηση) διέπεται από συνειρμική δομή και κοσμείται με ξύλινη γλώσσα ή ψευδοποιητισμό.

6.      Προκύπτει τελικά ότι το πρόβλημα δεν είναι κάποια εκδοχή της λεξιπενίας παρά ο ελλιπής γραμματισμός, δηλαδή η ελαττωματική χρήση δόκιμου γραπτού λόγου για την παραγωγή κειμένων επικοινωνιακά κατάλληλων για την περίσταση. Προφανώς τα Νέα Ελληνικά δεν διδάσκονται αρκετά ή σωστά στο σχολείο. Ή και τα δύο.

Η Καθημερινή, 5 Ιουλίου 2009

 

Κείμενο 3: Οδυσσέας Ελύτης -  « Ψαλμός Β΄» 

Ο Οδυσσέας Ελύτης (1911-1996), εξέχουσα μορφή της λογοτεχνικής Γενιάς του ’30, τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ (1979). Πέραν της ποίησης, καταπιάστηκε με τη δοκιμιογραφία, τη μετάφραση και το κολλάζ. Η ποιητική σύνθεση «Άξιον Εστί» (1959), η οποία διαιρείται σε τρία μέρη, εξυμνεί τα σπουδαιότερα κεφάλαια της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

 

ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ μου έδωσαν ελληνική·

το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου.

Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου.

Εκεί σπάροι και πέρκες

ανεμόδαρτα ρήματα

ρεύματα πράσινα μες στα γαλάζια

όσα είδα στα σπλάχνα μου ν’ ανάβουνε

σφουγγάρια, μέδουσες

με τα πρώτα λόγια των Σειρήνων

όστρακα ρόδινα με τα πρώτα μαύρα ρίγη.

Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου με τα πρώτα μαύρα ρίγη.

Εκεί ρόδια, κυδώνια

θεοί μελαχρινοί, θείοι κι εξάδελφοι

το λάδι αδειάζοντας μες στα πελώρια κιούπια·

και πνοές από τη ρεματιά ευωδιάζοντας

λυγαριά και σχίνο

σπάρτο και πιπερόριζα

με τα πρώτα πιπίσματα των σπίνων,

ψαλμωδίες γλυκές με τα πρώτα-πρώτα Δόξα Σοι.

Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, με τα πρώτα-πρώτα Δόξα Σοι!

Εκεί δάφνες και βάγια

θυμιατό και λιβάνισμα

τις πάλες ευλογώντας και τα καριοφίλια.

Στο χώμα το στρωμένο με τ’ αμπελομάντιλα

κνίσες, τσουγκρίσματα

και Χριστός Ανέστη

με τα πρώτα σμπάρα των Ελλήνων.

Αγάπες μυστικές με τα πρώτα λόγια του Ύμνου.

Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, με τα πρώτα λόγια του Ύμνου!

 

Πηγή: Οδυσσέας Ελύτης, «Το Άξιον Εστί»,  Ποίηση. Αθήνα: Ίκαρος 2008.

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

Α1. Ποιοι λόγοι υπαγορεύουν την αξιοποίηση ξενόγλωσσων όρων στην καθημερινή μας επικοινωνία, σύμφωνα με τον συντάκτη του Κειμένου 1; Να συνοψίσετε την απάντησή σας σε μια παράγραφο 60-70 λέξεων.

 Μονάδες 20

Β1. Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τους ακόλουθους ισχυρισμούς που αναφέρονται στα Κείμενα 1 και 2, αξιοποιώντας τους χαρακτηρισμούς «Σωστό» και «Λάθος» και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με χωρία στο του κειμένου.

α) Ο συντάκτης εικάζει πως οι νέοι καταφεύγουν στη χρήση της αγγλικής γλώσσας για λόγους επίδειξης (Κείμενο 1).

β) Η κάθαρση μίας γλώσσας από τις διάφορες ξενικές επιδράσεις δύναται να συνδεθεί με σοβινιστικές εξάρσεις (Κείμενο 1).

γ)  Ο Ζ. Λορεντζάτος υπεραμύνεται της εξίσωσης γλώσσα = λέξεις (Κείμενο 2).

δ) Υπάρχουν επιστημονικές μελέτες που πιστοποιούν την ένδεια του

(Κείμενο 2).

ε) Ο συντάκτης εξαίρει τη συνθετική ικανότητα των μαθητών της χώρας μας (Κείμενο 2).

  Mονάδες 10                                                                                                                           

Β2.    (Κείμενο 2, 4§) i) Ποια είναι η επικοινωνιακή λειτουργία του α΄ πληθυντικού προσώπου και της υποτακτικής έγκλισης στο ακόλουθο απόσπασμα: «ας εικάσουμε ότι έχουμε λεξιπενία όταν δεν χρησιμοποιούμε τις λέξεις ορθά.» (Μονάδες 4); ii) Να σχολιάσετε την οπτική γωνία του συντάκτη (Μονάδες 2); Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας, παραθέτοντας δύο σχετικά χωρία (Μονάδες 4).

Μονάδες 10                                                                                                           

Β3. α) (Κείμενο 1, 6§): Να αναλύσετε το χωρίο σε μία παράγραφο 70-80 λέξεων: «Όντας κληρονόμοι μιας τόσο πλούσιας και όμορφης γλώσσας, δεν έχουμε το δικαίωμα  να την εκποιήσουμε, στο όνομα μιας εκσυγχρονιστικής δήθεν ιδεοληψίας.»

 Μονάδες 8                                                                                                                               

β) i) (Κείμενο 2, 3§): Να καταταστήσετε το ακόλουθο απόσπασμα περίσσότερο οικείο, αντικαθιστώντας τις υπογραμμισμένες λέξεις με ισοδύναμες νοηματικά, οι οποίες χρησιμοποιούνται στην καθημερινότητά μας: «Ας υποθέσουμε, λοιπόν, ότι λεξιπενία ενσκήπτει όταν χρησιμοποιούμε μόνο μια χούφτα λέξεις καθημερινά. Πράγματι, θρυλείται (χωρίς τεκμηρίωση) ότι χρησιμοποιούμε 300 ή 500 ή 900 στην καθημερινή επικοινωνία. Βεβαίως, ο αριθμός λέξεων σε χρήση εξαρτάται πρωτίστως από το τι έχουμε να συζητήσουμε και σε πόσα συμφραζόμενα, από το πόσο μιλάμε και για πόσο ποικίλα θέματα.» (Μονάδες 4). ii)  (Κείμενο 2, 5§): Σε δύο περιπτώσεις ο συντάκτης καταφεύγει στη χρήση των παρενθέσεων. Να δικαιολογήσετε την επιλογή του (Μονάδες 3).

 Μονάδες 7                                                                                                                               

Γ. Ποιο είναι το θέμα του ποιήματος, σύμφωνα με την κρίση σας; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας, παραθέτοντας τρεις κειμενικούς δείκτες. Ποιες σκέψεις και συναισθήματα σας γεννά η συστηματική χρήση της ελληνικής γλώσσας από τα μέσα της δεύτερης προχριστιανικής χιλιετίας; (150-200 λέξεις)

 Μονάδες 15                                                                                                                        

Δ. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας (9 Φεβρουαρίου 2024), το σχολείο σας διοργανώνει μια σχετική ημερίδα. Μέσω μιας εισήγησης σας, καλείστε να απαντήσετε αν η νέα γενιά χαρακτηρίζεται από γλωσσική ένδεια. Να αντλήσετε στοιχεία από τα κείμενα αναφοράς. (350-400 λέξεις)

 Μονάδες 30