Κριτήριο Αξιολόγησης-Δικαιοσύνη και Θανατική Ποινή (Γ΄Λυκείου)

 ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ:

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΙΚΗ ΠΟΙΝΗ

 

Κείμενο 1 (Μη Λογοτεχνικό): Παύλος Μεθενίτης-Δικαιοσύνη

 

Ο Παύλος Μεθενίτης (1962) είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Έχει συνεργαστεί με περιοδικά, εφημερίδες, ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς ως σχολιογράφος, ελεύθερος ρεπόρτερ, κινηματογραφικός συντάκτης, ερευνητής, σεναριογράφος και σταυρολεξοποιός (Εκδόσεις Καστανιώτη).

1. Η λέξη δικαιοσύνη προέρχεται από το επίθετο «δίκαιος» και αυτό από τη λέξη «δίκη». Η δικαιοσύνη είναι η τήρηση και η εφαρμογή των νόμων με αμερόληπτο τρόπο, όπως λέει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, είναι επίσης το νομικό σύστημα, η κοινή αντίληψη περί δικαίου και γενικότερα η απουσία αδικίας και ανισοτήτων, όπως για παράδειγμα η κοινωνική δικαιοσύνη, η οποία, να σχολιάσω εγώ τώρα, είναι τόσο συχνή στις μέρες μας όσο οι νεράιδες και οι μονόκεροι.

2. Ο δίκαιος είναι αυτός που συμφωνεί με τους νόμους και τους κανόνες, ο αμερόληπτος, ενώ το Δίκαιο είναι το σύνολο των κανόνων που ρυθμίζουν αναγκαστικά τις σχέσεις των μελών μιας κοινωνίας, ορίζοντας τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται.

3. Τώρα η δίκη, απ’ όπου πήγασαν όλες αυτές οι βαρύγδουπες λέξεις, ως θεότητα ήταν η προσωποποίηση της δικαιοσύνης, κόρη γαρ του Δία και της Θέμιδας, αλλά ως έννοια σημαίνει την εκδίκαση υποθέσεως ενώπιον δικαστηρίου, αλλά και την τιμωρία: λέμε για τη Θεία Δίκη, τη νέμεση εκ Θεού των αδικοπραγούντων, αν και αυτή τη θεία προσωπικώς δεν την έχω συναντήσει... Ετυμολογικά η δίκη προέρχεται από το αρχαίο «δείκνυμι», που σημαίνει «δείχνω». Στον Όμηρο η δίκη αναφερόταν αποκλειστικά στην ανθρώπινη δικαιοσύνη, ενώ η συγγενική λέξη «Θέμις» αφορούσε τη θεία δικαιοσύνη.

4. Τώρα να πούμε πως ό,τι νόμιμο δεν είναι απαραιτήτως και δίκαιο, πόσο μάλλον ηθικό, καθώς η Δικαιοσύνη, και όχι μόνο στην Ελλάδα, έχει ένα ταξικό πρόσημο να, με το συμπάθιο. Ασφαλώς είναι τυφλή, αλλά μόνο προς το δίκιο των ασθενεστέρων. Κι όπως έλεγε κι ο Όργουελ, όλα τα ζώα είναι ίσα, ενώπιον του νόμου να συμπληρώσω εγώ. Απλώς κάποια είναι πιο ίσα από τ’ άλλα.

5. Ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της δικαιικής επιστήμης και της εφαρμογής της στη νομολογία πολλών χωρών, ίσως των περισσοτέρων, είναι να θεωρείται ο κατηγορούμενος αθώος μέχρι να αποδειχθεί η ενοχή του – και όχι το ανάποδο. Ο αρχαίος όρος «αθώος» παράγεται από το στερητικό άλφα και τη λέξη «θωή», που σημαίνει «ποινή».

6. Συνεπώς ετυμολογικά, όπως λέει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, ο αθώος είναι ο «μη άξιος ποινής», αυτός δηλαδή που αποδεικνύεται και κρίνεται στο δικαστήριο ότι δεν διέπραξε αδίκημα που επιφέρει ποινή. Σήμερα «αθώος» είναι αυτός που απαλλάχθηκε με δικαστική απόφαση από διατυπωθείσα κατηγορία και γενικότερα αυτός που δεν φταίει, που δεν έχει ευθύνη, που δεν πιάστηκε στα πράσα ας πούμε. Επίσης αθώος είναι αυτός που δεν έχει εξοικειωθεί ακόμα με τα ζητήματα του σεξ ή που δεν έχει ερωτικό περιεχόμενο – αυτός ο αθώος είναι το αντίθετο του πονηρού. Eπίσης «αθώο» λέμε και τον άβγαλτο, τον απονήρευτο, αυτόν που δεν έχει κοινωνική εμπειρία, που δεν ξέρει την πιάτσα.

7. Τώρα κάποιοι πιστεύουν, και μάλλον συμφωνώ μαζί τους, πως είναι προτιμότερο να κυκλοφορούν ατιμώρητοι δέκα ένοχοι, παρά να καταδικαστεί άδικα ένας αθώος. Αυτή την παραδοχή, αυτό το περί δικαίου αίσθημα, εκμεταλλεύονται κάτι ένοχοι σαν το Διάβολο, ώστε να τη γλιτώσουν από τη δικαιοσύνη, σφυρίζοντας όχι αδιάφορα, αλλά κλέφτικα. Και το καταφέρνουν αυτό αυτοί οι υπεράνω του νόμου άνθρωποι με τη βοήθεια ολόκληρων συνταγμάτων από χρυσοπληρωμένους δικηγόρους. Υπαινίσσομαι ευθέως πως σε αρκετές περιπτώσεις η απονομή δικαιοσύνης είναι α λα καρτ – εξαρτάται από το πόσο πλούσιος είναι ο ένοχος και το πόσο φτωχός ο αθώος. 

8. Και μια που μιλάμε για ενόχους, να πούμε πως το ρήμα «ενέχω» σημαίνει, σύμφωνα με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, «φέρω ή κρύβω κάτι μέσα μου» – το «περιέχω» είναι συνώνυμο. Ας πούμε, ο λόγος του βουλευτή ενείχε αιχμές κατά του υπουργού. Το μεσοπαθητικό όμως «ενέχομαι» σημαίνει «έχω ανάμειξη σε επιλήψιμη ή/και κολάσιμη πράξη» – δηλαδή «εμπλέκομαι» σε κάτι. Απ' αυτό το ρήμα, το «ενέχω», προέρχεται και το επίθετο «ένοχος».

9. Ένοχος λοιπόν είναι αυτός που ευθύνεται για αξιόμεμπτη πράξη ή κατάσταση, όπως, ας πούμε, ο επίορκος δημόσιος λειτουργός που αερίζει τις μίζες του σε εξωχώριους παραδείσους. Ενοχος είναι επίσης αυτός που φανερώνει ή δείχνει την ενοχή του για κάτι, όπως ο σκύλος σας, για παράδειγμα, που σας κοιτάζει με κατεβασμένα αυτιά πάνω από μια μασημένη παντόφλα και εν τέλει ένοχος είναι αυτός που παραβιάζει τον γραπτό ή άγραφο νόμο, σαν τον γιατρό που κάνει διακοπές για δύο βδομάδες στη Χαβάη, με όλα τα έξοδα πληρωμένα, επειδή συνταγογράφησε τα σωστά φάρμακα.

10. Βέβαια άλλο πράγμα είναι να είσαι παιδιόθεν κατσικοκλέφτης κι άλλο να σε τσακώσουνε με τη γίδα στην πλάτη. Θέλω να πω πως η ενοχή τού οποιουδήποτε πρέπει να αποδεικνύεται σε νόμιμη δίκη, κάτι που σε αρκετές περιπτώσεις είναι πολύ δύσκολο, για να μην πούμε σχεδόν αδύνατο, όταν, λέω εγώ τώρα, τα βρόμικα χέρια του αδικοπραγούντος είναι γεμάτα λεφτά, κάτι που, όλως παραδόξως, εμποδίζει την απονομή της δικαιοσύνης.

11. Να πω, καταλήγοντας, πως η ομολογία της ενοχής γενικώς ελαφρύνει τη θέση του ενόχου. Βέβαια κάποιες ομολογίες είναι εντελώς πέτσινες, πώς το λένε, μουσαντέ. Εννοώ πως εάν σε έχουν κάτω και σε βασανίζουν, στο τέλος ομολογείς τα πάντα, από τη δολοφονία του Κένεντι μέχρι τον χαμό της Ατλαντίδας. Άλλωστε όλοι είμαστε λίγο ένοχοι για κάτι ή για πολλά, κι ακόμα κι αν δεν είμαστε, υπάρχουν οι μεγάλες θρησκείες που αυτή είναι η δουλειά τους: να μας κάνουν να νιώθουμε ένοχοι, ώστε να αγοράζουμε πα10 Αυγούστου 2019

 

Κείμενο 2 (Μη Λογοτεχνικό): Τασούλα Καραϊσκάκη-Επιστροφή στο σκότος

 

Η Τασούλα Καραϊσκάκη είναι δημοσιογράφος στην εφημερίδα Η Καθημερινή και

μεταφράστρια. Έχει πλούσιο συγγραφικό έργο.

1. «Δ​​​​εν μπορείτε να παραβλέψετε τον λαό και τα αιτήματά του σε ένα δημοκρατικό κράτος δικαίου. Εάν ο λαός έχει τέτοιο αίτημα, αυτό μπορεί να συζητηθεί μόνο στο Κοινοβούλιο», είπε ο Ερντογάν για την επαναφορά της θανατικής ποινής. Και ο αντιπρόεδρος του τουρκικού κυβερνώντος κόμματος, Γιασίν Ακτάι, προεξόφλησε, σε μια βαθιά διχασμένη και βυθισμένη στον τρόμο των μαζικών εκκαθαρίσεων Τουρκία, ότι το 90% των Τούρκων πολιτών ζητεί την εσχάτη των ποινών για τους εμπλεκομένους στην απόπειρα πραξικοπήματος. «Η πίεση της κοινής γνώμης μάς αναγκάζει να κάνουμε την επιλογή», υποστήριξε.

2. Αστείο το επιχείρημα ότι ο λαός το ζητεί (το άφθαρτο προκάλυμμα της λαϊκής βούλησης) και το κράτος δικαίου το επιβάλλει. Ισχυρή ένδειξη αυταρχισμού, όπως και η συνέχεια της δήλωσης Ερντογάν: «Εμείς το υπογράψαμε αυτό (την κατάργηση), ή μάλλον το υπέγραψαν πριν από εμάς. Αλλά οι υπογραφές αυτές μπορούν και να αποσυρθούν» (υπό καθεστώς τρόμου όλα είναι δυνατά). Στην Τουρκία η τελευταία εκτέλεση έγινε στις 25 Οκτωβρίου 1984 και η θανατική ποινή καταργήθηκε νομοθετικά το 2004. (Στην Ελλάδα, η τελευταία εκτέλεση έγινε στις 25 Αυγούστου 1972· εκτελεσθείς ο Βασίλης Λυμπέρης, που είχε κάψει ζωντανούς την εν διαστάσει σύζυγό του, την πεθερά του και τα δύο παιδιά του. Η θανατική ποινή καταργήθηκε το 1993.)

3. Η θανατική ποινή είναι ένας αληθινός παραλογισμός. Το κράτος σκοτώνει κάποιον επειδή σκότωσε, για να διδάξει ότι δεν πρέπει να σκοτώνουμε, αφού η ανθρώπινη ζωή αποτελεί υπέρτατη αξία. Η θανατική ποινή είναι ασυμβίβαστη με τη φύση της δημοκρατικής πολιτείας. Επιβάλλεται όταν το κράτος θέλει να επιδείξει με τον πιο δραστικό τρόπο τη δύναμή του, το «δικαίωμά» του να ξεπερνά ηθικούς ενδοιασμούς, ανθρωπιστικά αιτήματα, παραδόσεις.

4. Τα στατιστικά στοιχεία φανερώνουν μια ακόμη διάστασή της: Τη ρατσιστική. Ενώ μαύροι και λευκοί πέφτουν θύματα βίαιων εγκλημάτων στο ίδιο ποσοστό, το 82% των ανθρώπων που εκτελέστηκαν από το 1977 είχαν καταδικαστεί για φόνο λευκών. Οι μαύροι αποτελούν το 12% του πληθυσμού των ΗΠΑ αλλά το 42% των θανατοποινιτών, ενώ το δικαστικό σύστημα που τους δίκασε και τους καταδίκασε παραμένει στο μέγιστο μέρος του λευκό. Είναι άλλωστε γνωστό ότι η αποτροπή ή επιβολή της θανατικής ποινής σε κάποιον εγκληματία είναι συνάρτηση της κοινωνικής και οικονομικής του θέσης. Το αν θα καταδικαστεί κάποιος σε θάνατο ή όχι, συχνά εξαρτάται από τον δικηγόρο του και όχι από το έγκλημα που έχει διαπράξει. Ο Μάικλ Μέλο, δικηγόρος θανατοποινιτών για 14 χρόνια στη Φλόριντα, στο βιβλίο του «Dead wrong» αναφέρει ότι «η θανατική ποινή μοιάζει με έναν κλήρο, αλλά νοθευμένο κλήρο. Το αποτέλεσμά του επηρεάζεται από ζητήματα πολιτικής, τάξης, φυλής, γεωγραφίας, και το πιο σημαντικό, από την ποιότητα και τις πηγές του δικηγόρου υπεράσπισης στη δίκη».

5. Δεν είναι ένας εύκολος διάλογος αυτός περί θανατικής ποινής, καθώς εφαρμόζεται σε 37 χώρες (το 66% του παγκόσμιου πληθυσμού). Ούτε ο κόσμος τείνει προς τη μείωση των εκτελέσεων – εάν το 2008 εκτελέστηκαν 2.390 άνθρωποι (οι 1.718 στην Κίνα), το 2014 εκτελέστηκαν 2.466. Στα ανελεύθερα και σκοταδιστικά καθεστώτα δεν έχει βλαστήσει ακόμη ο σπόρος της αμφισβήτησής της, που έπεσε στην Ευρώπη κατά την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό, με το «Περί αδικημάτων και ποινών» του Ρουσσώ (1764), τον Ποινικό Κώδικα της Τοσκάνης (1786), τον Ποινικό Κώδικα της Αυστρίας (1787), τον γαλλικό Ποινικό Κώδικα (1798) και τη σταδιακή κατάργησή της από το 1947 στη Γηραιά Ηπειρο – η επίσημη αυλαία στη θανατική ποινή έπεσε με το Ειδικό Πρωτόκολλο στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα δικαιώματα (1983). Δεν θα περίμενε κανείς από κάποιον που παρακινεί σε λιντσαρίσματα και ανοίγει νεκροταφεία για προδότες, να αναλογιστεί όλα όσα αιώνες τώρα πρεσβεύουν οι πολέμιοί της: ότι η θανατική ποινή, ο «πιο προμελετημένος φόνος» κατά τον Καμύ, είναι ένας παραλογισμός· το κράτος σκοτώνει κάποιον επειδή σκότωσε, για να διδάξει ότι δεν πρέπει να σκοτώνουμε, αφού η ανθρώπινη ζωή αποτελεί υπέρτατη αξία· δηλαδή, ότι δεν μπορεί να χρησιμοποιείται κατά του εγκλήματος γιατί είναι έγκλημα η ίδια· ότι είναι ένα πλασματικό οχυρό ενάντια στη βία, διότι η θανατική ποινή δεν απέτρεψε ποτέ το έγκλημα· ότι είναι ασυμβίβαστη με τη φύση της δημοκρατικής πολιτείας· ότι είναι απόλυτη και ανεπανόρθωτη σε περίπτωση δικαστικής πλάνης.

6. Στην  «Ισπανική Διαθήκη» ο Αρθουρ Κέσλερ, ο οποίος κατά τον ισπανικό εμφύλιο είχε καταδικαστεί σε θάνατο στη Μαλάγκα, γράφει: «Το ικρίωμα δεν είναι μονάχα μια μηχανή θανάτου. Είναι και το πιο παλιό και αισχρό σύμβολο της τάσης του ανθρώπινου να θέλει την ίδια την ηθική καταστροφή του».

7. Η θανατική ποινή αποτελεί υπέρβαση των ανθρωπίνων ορίων. Και όμως. Βρασμός σε νερό, λάδι ή πίσσα, εκδορά, καύση στην πυρά, αφαίρεση εντοσθίων, σταύρωση, σύνθλιψη, λιθοβολισμός, ανασκολοπισμός (παλούκωμα), διαμελισμός, «σούβλισμα», πριόνισμα, κανονιοβολισμός… και έως σήμερα αποκεφαλισμός, απαγχονισμός, θάλαμος αερίων, τουφεκισμός, ηλεκτρική καρέκλα, δηλητηριώδης ένεση… Πλήθος ηγέτες εξακολουθούν να μολύνουν τα χέρια τους πλάθοντας απάνθρωπες καταστάσεις: τις χιλιάδες εκτελέσεις, που –αλίμονο– δεν αποσταθεροποιούν ουδόλως την κτηνώδη ισορροπία του κόσμου.

Διασκευή δύο άρθρων της Τασούλας Καραϊσκάκη που δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα Καθημερινή: «Επιστροφή στο σκότος» 24/06/2014 και «Ο φόνος ως μέσο άσκησης δικαιοσύνης» 06/01/2007.

Κείμενο 3 (Λογοτεχνικό): Στέλιος Γεράνης-Ένας ισοβίτης διαλογίζεται

 

Ο Στέλιος Γεράνης (πραγματικό όνομα: Στέλιος Παναγιωτόπουλος, 1920 - 1993) ήταν ποιητής της Α΄ Μεταπολεμικής Γενιάς. Η ποίησή του, που χαρακτηρίζεται λυρική και περιγραφική, ως προς το περιεχόμενο της διαπνέεται από μία πολιτικοκοινωνική  και ανθρωπιστική διάσταση. To ποίημα «Ένας ισοβίτης διαλογίζεται» γράφτηκε την περίοδο της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών και συμπεριλήφθηκε στην Ανθολογία «Αντιστασιακή Ποίηση» (1967-1974), Αθήνα: Μπουκουμάνης 1975.

Έγινε πια λόγος κενός η δραπέτευσή μας-
τη σχεδιάζουμε
τη συζητάμε
αλλά
δεν την αποφασίζουμε. Μα,
ο σκοπός είναι να δραπετεύσεις εγκαίρως
προτού εκτίσεις ολόκληρη την ποινή σου
στο κάτεργο.  Να σηκωθείς ένα βράδυ
σαν πεινασμένη ελευθερία
και να χυμήξεις στο λαιμό του δεσμοφύλακα.
Να δώσεις μια κλωτσιά σ΄ όλους τους εξευτελισμούς
ν΄ αρνηθείς το βρώμικο καθημερινό σου συσσίτιο
και σκαρφαλώνοντας στο μοναδικό σου φεγγίτη
να πετάξεις την καρδιά σου στο δρόμο.
Κι όπως αυτή θα περνάει χορεύοντας
μπρος απ’ τα καχύποπτα μάτια των αστυνόμων

ε σ ύ

να την ακολουθείς ενθουσιασμένος-
που, επιτέλους, κατόρθωσες
να ξαναγίνεις ένας δραπέτης
επικίνδυνος για τη δημόσια τάξη

 

                 Τα μικρά μου θαύματα (1974)

Παρατηρήσεις:

 

Α1.  Ποιες αντινομίες της σύγχρονης διάστασης της δικαιοσύνης θίγει ο Παύλος Μεθενίτης στο Κείμενο 1; Να συνοψίσετε την απάντησή σας σε μία παράγραφο 70-80 λέξεων.

 Μονάδες 20                                                                                                                  

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση τα Κείμενα 1 και 2, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στα κείμενα:

 

α) H δίκη δεν ήταν απλά μια αφηρημένη έννοια για τους Αρχαίους Έλληνες. (Κείμενο 1)

β) Σήμερα, η λέξη αθώος είναι πολύσημη. (Κείμενο 1)

γ) Η θανατική ποινή εφαρμόστηκε για τελευταία φορά στη χώρα μας το 1993. (Κείμενο 2)

δ) Σε όλη την επικράτεια των Η.Π.Α. εσχάτη των ποινών λογίζεται η ισόβια κάθειρξη. (Κείμενο 2)

ε) Τα ειδεχθή εγκλήματα δεν μειώθηκαν στις χώρες που εφαρμόζεται η θανατική ποινή. (Κείμενο 2)

  Μονάδες 10                                                                                                                    

 

Β2 α) Να αναπτύξετε το περιεχόμενο της υπογραμμισμένης φράσης του Κειμένου 2:

[Η θανατική ποινή] είναι απόλυτη και ανεπανόρθωτη σε περίπτωση δικαστικής πλάνης.

    Μονάδες 8                                                                                                            

β)  Αφού μελετήσετε την 7η παράγραφο του Κειμένου 1, να την γράψετε ξανά στο τετράδιό σας, απαλείφοντας τα σχόλια/προσωπικές εκτιμήσεις του συγγραφέα. (Μονάδες 4) Να επισημάνετε ένα παράδειγμα υποτακτικής σύνδεσης προτάσεων από την ίδια παράγραφο. Τι προσδίδει η συγκεκριμένη επιλογή του συντάκτη στα γραφόμενά του; (Μονάδες 3)

   Μονάδες 7                                                                                                                  

Β3 α) Για ποιον λόγο η συντάκτρια του Κειμένου 2 επέλεξε το συγκεκριμένο κειμενικό είδος για την ανάπτυξη των θέσεων της; (Μονάδες 2) Να σχολιάσετε τον τίτλο του Κειμένου 2. Θεωρείτε εύστοχη ή όχι τη συγκεκριμένη επιλογή της συντάκτριας; (Μονάδες 2) Τι προσδίδει στον λόγο της Τασούλας Καραϊσκάκη η παράθεση ιστορικών στοιχείων; (Μονάδα 1)

    Μονάδες 5                                                                                                                  

β) Πώς θα χαρακτηρίζατε τη γλώσσα του συντάκτη του Κειμένου 1; (Μονάδες 3) Να σχολιάσετε τη χρήση των εισαγωγικών στην τρίτη παράγραφο του Κειμένου 1 (Μονάδες 2)

   Μονάδες 5                                                                                                                    

Γ. Ποιο είναι το θέμα του ποιήματος του Στέλιου Γεράνη, σύμφωνα με την κρίση σας; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας, σχολιάζοντας συγκεκριμένες εκφραστικές επιλογές του συντάκτη (εκφραστικά μέσα, εγκλίσεις ρημάτων, δείξη προσώπων). Σε ποιον πιστεύετε ότι απευθύνεται ο ποιητής; (150-200 λέξεις)

   Μονάδες 15                                                                                                               

Δ.  Σε μία επιστολή σας που θα δημοσιευτεί στον Τύπο, με αφορμή την ανάγνωση του Κειμένου 2, να εκθέσετε την άποψή σας σχετικά με το ζήτημα της θανατικής ποινής και να προτείνετε τρόπους για τη βελτίωση του συστήματος απονομής της δικαιοσύνης στη χώρα. Να αντλήσετε στοιχεία από τα κείμενα αναφοράς. (350-400 λέξεις)

                                                                                                                      Μονάδες 30