Γ΄ Λυκείου-Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία (Αλλοτρίωση)

 

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ

Πηγή: https://www.inred.gr/epibiosi-allotriosi-eleutheria-epikinonia-autopragmatosi/
 

Κείμενο 1: Έριχ Φρομ – [Αλλοτρίωση]

Ο Έριχ Φρομ (1900-1980) ήταν γερμανικής καταγωγής αμερικανός ψυχαναλυτής και κοινωνικός φιλόσοφος.

1.     1. Λέγοντας αλλοτρίωση εννοούμε έναν τρόπο εμπειρίας, με τον όποιο το πρόσωπο αισθάνεται τον εαυτό του σαν ξένο. Έχει, μπορεί να πει κανείς, αποξενωθεί από τον εαυτό του. Δεν αισθάνεται τον εαυτό του ως  το κέντρο του κόσμου, ως  δημιουργό των πράξεων του  αλλά οι πράξεις και οι συνέπειές τους γίνονται εξουσιαστές του, στις οποίες υπακούει ή τις οποίες μπορεί ακόμη και να λατρεύει. Το αλλοτριωμένο πρόσωπο βρίσκεται εκτός επαφής με τον εαυτό του όπως βρίσκεται και εκτός επαφής με οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο. Αυτός, όπως και οι άλλοι, γίνονται αισθητοί όπως νιώθουμε τα πράγματα. […]

2.      2. Η αλλοτρίωση, όπως τη συναντάμε στη σύγχρονη κοινωνία, είναι σχεδόν ολοκληρωτική. Διαποτίζει τη σχέση του ανθρώπου με την εργασία, με τα πράγματα που καταναλώνει, με  το κράτος, τους συνανθρώπους του και με τον εαυτό του. […].

 

3.      3. Γράφει  ο  Τ.  Γκιλσπάι¹ :  «Η εργασία γίνεται ολοένα και περισσότερο επαναληπτική και μηχανική καθώς οι προγραμματιστές, οι μελετητές  των μικροκινήσεων και οι επιστημονικοί διευθυντές απαλλάσσουν ολοένα και περισσότερο τον εργαζόμενο  από το δικαίωμά του να σκέφτεται και να κινείται ελεύθερα. Η ζωή καταργείται, η ανάγκη για έλεγχο, δημιουργικότητα, επινοητικότητα και ανεξάρτητη σκέψη διαγράφεται και το αποτέλεσμα, το αναπόφευκτο αποτέλεσμα, είναι  η  φυγή  ή ο αγώνας από μέρους του εργάτη, η απάθεια,  η καταστροφικότατα, η φυσική συστολή». […]

 

4.      4. Η επιθυμία μας για κατανάλωση έχει χάσει κάθε σχέση με τις πραγματικές ανάγκες του ανθρώπου. Αρχικά, η ιδέα της κατανάλωσης περισσότερων και καλύτερων πραγμάτων είχε τη σημασία πως ένας άνθρωπος θα περνούσε καλύτερη, πιο ικανοποιητική  ζωή. Η κατανάλωση ήταν μέσο για ένα σκοπό, το σκοπό της ευτυχίας. Τώρα έχει γίνει αυτοσκοπός. Η σταθερή αύξηση των αναγκών του μας ωθεί σε μια συνεχώς μεγαλύτερη προσπάθεια, μας κάνει να εξαρτιόμαστε από αυτές τις ανάγκες και από τους ανθρώπους και τις  εταιρείες με τη βοήθεια των οποίων τις ικανοποιούμε. […]

 

5.      5. Η δυνατότητα της αγοράς περισσότερων, καλύτερων και ιδιαίτερα νέων πραγμάτων γοητεύει σήμερα τον άνθρωπο. Διψά για κατανάλωση. Η πράξη της αγοράς και της κατανάλωσης έχει γίνει ένας καταλυτικός, παράλογος σκοπός, γιατί είναι αυτοσκοπός, με πολύ λίγη σχέση ως προς τη χρήση ή την ευχαρίστηση που μας δίνουν τα πράγματα που αγοράζουμε και καταναλώνουμε. Το να αγοράσει κανείς το τελευταίο μοντέλο του καθετί που υπάρχει στην αγορά είναι όνειρο του καθενός, σε σύγκριση με το οποίο η αληθινή ευχαρίστηση της χρήσης παίρνει δευτερεύουσα θέση.  Ο σύγχρονος άνθρωπος, αν μπορούσε να εκφράσει την αντίληψη  που  έχει  για  τον  παράδεισο,  θα  έδινε  μια  εικόνα  που  θα έμοιαζε  σαν  το  μεγαλύτερο  πολυκατάστημα  του  κόσμου. […]

 

6.      6. Ο άνθρωπος έχει αλλοτριωθεί όχι μόνο από την εργασία που κάνει, από τα πράγματα που καταναλώνει και τις ευχαριστήσεις που απολαμβάνει, αλλά επίσης και από τις κοινωνικές δυνάμεις που καθορίζουν την κοινωνία μας και τη ζωή του καθενός που ζει σ' αυτή. […]

 

7.      7. Η πραγματική αδυναμία μας μπροστά στις δυνάμεις που μας κυβερνούν εμφανίζεται πιο έντονα στις κοινωνικές εκείνες καταστροφές που, μολονότι εξαγγέλλονται σαν θλιβερά ατυχήματα κάθε φορά, δεν έχουν παύσει μέχρι σήμερα να επαναλαμβάνονται. Εννοώ τις οικονομικές κρίσεις και   τους  πολέμους. Τα κοινωνικά αυτά φαινόμενα εμφανίζονται σαν να ήταν φυσικές καταστροφές και όχι ακριβώς όπως πραγματικά είναι, δηλαδή καταστάσεις που δημιουργούνται από τον άνθρωπο, άλλα χωρίς πρόθεσή και επίγνωση. […]

 

8.      8. Ποια είναι η σχέση του σύγχρονου ανθρώπου με το συνάνθρωπο του; Είναι η σχέση μεταξύ δυο ζωντανών μηχανών, που χρησιμοποιούν η  μια την άλλη. Ο εργοδότης χρησιμοποιεί εκείνους που απασχολεί. Ο πωλητής χρησιμοποιεί τους πελάτες του. Ο καθένας είναι για τον άλλο ένα εμπόρευμα, που πάντοτε πρέπει να τον μεταχειρίζεται με μια κάποια φιλικότητα, γιατί, αν τυχόν δεν είναι σε χρήση σήμερα, μπορεί να είναι αργότερα. Δεν υπάρχει πολλή αγάπη ή πολύ μίσος στις σχέσεις των ανθρώπων σήμερα. Υπάρχει μάλλον μια επιφανειακή φιλία και μια πιο επιφανειακή ευθύτητα, πίσω όμως από την επιφάνεια βρίσκεται η απόσταση και η αδιαφορία. Υπάρχει επίσης και αρκετή ύπουλη δυσπιστία. Όταν ένας άνθρωπος λέει στον άλλο, «Μιλούσες με τον Τζων Σμιθ. Είναι εντάξει», αυτό είναι μια έκφρασή διαβεβαίωσης μπροστά σε μια γενική δυσπιστία. Ακόμη και η αγάπη και η σχέση μεταξύ των δυο φύλων έχει προσλάβει αυτόν το χαρακτήρα. […]

 

9.    9. Ποια είναι η σχέση του ανθρώπου απέναντι στον εαυτό του; Αλλού έχω περιγράψει αυτή τη σχέση σαν «εμπορικό προσανατολισμό». Στον προσανατολισμό αυτό ο άνθρωπος νιώθει τον εαυτό του σαν ένα πράγμα που πρέπει να απασχοληθεί με επιτυχία στην αγορά. Δεν θεωρεί τον εαυτό του ως ενεργό ον, ως το φορέα ανθρώπινων δυνάμεων. Έχει αλλοτριωθεί  από  τις  δυνάμεις  αυτές.  Σκοπός  του  είναι  να  πουλήσει  τον  εαυτό  του  με  επιτυχία  στην  αγορά.

 

1010. Η αίσθησή  του για το εγώ δεν πηγάζει από τη δραστηριότητά του ως  ατόμου που αγαπά και σκέφτεται, αλλά από τον κοινωνικο-οικονομικό του ρόλο. Αν το άτομο δεν καταφέρει να κάνει μια επικερδή επένδυσή του εαυτού του, αισθάνεται ότι απέτυχε. Αν το καταφέρει, τότε έχει σημειώσει επιτυχία. Γενικά η αίσθηση της αξίας του εξαρτάται πάντα από παράγοντες εξωτερικούς  από την κρίση που διαμορφώνεται γι' αυτόν στην αγορά, που αποφασίζει για την αξία του, όπως αποφασίζει για την αξία των εμπορευμάτων. […]

1111.  Η αλλοτριωμένη προσωπικότητα που προσφέρεται για πώληση χάνει σε  μεγάλο  βαθμό την αίσθηση αξιοπρέπειας που είναι τόσο χαρακτηριστική για τον άνθρωπο ακόμη και στους πιο πρωτόγονους πολιτισμούς. Χάνει σχεδόν κάθε αίσθηση του εγώ, του εαυτού του ως μοναδικής και ανεπανάληπτης οντότητας. Τα πράγματα δεν έχουν εγώ και οι άνθρωποι έχουν καταντήσει σαν τα πράγματα χωρίς εγώ.

Πηγή: Έριχ  Φρομ, Η  υγιής  Κοινωνία, Εκδόσεις   Μπουκουμάνη,  σελ.   155- 182.

Αναδημοσίευση από: http://zskepsis.blogspot.com/2014/09/blog-post_28.html

1.    Τζ.  Γκιλσπάι, Η  ελεύθερη  έκφραση  στη   βιομηχανία,  Πάιλοτ  Πρες,  Λονδίνο, 1948. 

Κείμενο 2: Άντζελα Ζιούτη - Κομφορμιστής: O άνθρωπος που δεν ήθελε να αλλάξει τον κόσμο

1.         Υπάρχουν κάποιες μορφές που δεν έχουν ατομικά χαρακτηριστικά και έχουν πανομοιότυπο ντύσιμο με ριγέ κοστούμι και καπέλο. Που προχωράνε σιωπηλά, όταν πηγαίνουν στην «Κηδεία του Τσε Γκεβάρα», που στέκονται το ένα δίπλα στο άλλο μπροστά στις πρωινές εφημερίδες ως «Λαθραναγνώστες». Που παρακολουθούν καθιστοί μία διάλεξη ή πάλι που πετάνε στο γαλάζιο ουρανό ως «Άγγελοι». Που κοιτάνε από μακριά την Ακρόπολη και που στο τέλος μπαίνουν όλοι μαζί σε ένα «Σαρδελοκούτι».

2.         Θυμίζοντας ίσως τους καθημερινούς ανθρώπους που διαβάζουν στα γρήγορα τις εφημερίδες κρεμασμένες από τα μανταλάκια σε περίπτερο στην Ομόνοια, εργάζονται με τις όμοιες στολές στα εργοστάσια, και μετά στη λήξη στοιβάζονται ο ένας πάνω στον άλλον στο Μετρό και στα λεωφορεία της γραμμής. Ο ίδιος ο ζωγράφος Γιάννης Γαΐτης είχε πει ότι τα έργα του είναι ένδειξη διαμαρτυρίας για τη μαζοποίηση του σύγχρονου ανθρώπου. Ακούγεται παράλογο, όταν η βιολογία διακηρύττει τη μοναδικότητα του κάθε ατόμου. Τόσο μοναδικός, όσο και το δακτυλικό του αποτύπωμα. Όσο η συμπεριφορά του, τα γούστα του, η ηθική του και τα πιστεύω του.

3.         Η ίδια η φύση μας διδάσκει ότι το φυσιολογικό είναι η πολυμορφία κι αυτή δεν αφορά μόνο τα βιολογικά είδη. Είναι γνώρισμα των κοινωνιών και των πολιτισμικών δημιουργημάτων τους. Διαφορετικές θρησκείες, άλλα ήθη κι άλλα έθιμα.

4.         Ωστόσο οι άνθρωποι συνεχίζουν να παρουσιάζουν ορισμένα ομοιογενή χαρακτηριστικά που είναι το αντικαθρέφτισμα που ασκεί η δύναμη της μάζας στο κάθε μεμονωμένο άτομο. Με άλλα λόγια υπάρχει μία τάση ταύτισης και εξομοίωσης του κάθε ατόμου με τους άλλους. Ο νέος  κομφορμισμός είναι εδώ με τη δύναμη της μάζας να είναι τόσο ισχυρή που το άτομο «καταπίνεται» από αυτήν χάνοντας την πνευματική του ανεξαρτησία.

5.         Ένα κοινωνικό φαινόμενο και ένας μηχανισμός, όπου το κάθε άτομο συμβιβάζεται με τις κυρίαρχες απόψεις με αποτέλεσμα η δική του ζωή να είναι η ζωή των πολλών. Η ανάγκη των ανθρώπων να ανήκουν σε μία κοινότητα τους μετατρέπει σε δεσμώτες, αφού υιοθετούν μαζοποιημένες συμπεριφορές αμαυρώνοντας την ατομική τους ελευθερία. Η κρίση και η βούληση βαθμιαία χάνονται και μαζί με αυτές χάνεται η δημιουργικότητα και η πρωτοβουλία. Ο φόβος για την αποδοχή προκαλεί συμπεριφορές μίμησης και αλλοτρίωσης.

6.         Η βιομηχανία του θεάματος δημιουργεί ένα ομοιόμορφο μοντέλο κοινωνικής συμπεριφοράς, προωθώντας τη λεγόμενη «μαζική κουλτούρα». Το κοινό εκπαιδεύεται και αναπαράγει τα στερεότυπα που βλέπει παθητικά από τον καναπέ του καθιστικού του. Η σκέψη αδρανοποιείται και απλά το σύγχρονο άτομο «αδειάζει» το κεφάλι του από τα προβλήματα της επιβίωσης, προετοιμαζόμενος για την επόμενη εργάσιμη μέρα.

7.         Η μαζική κουλτούρα χαλιναγωγεί όλους τους τομείς της πνευματικής παραγωγής. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Ανωνυμία, απομόνωση, αλλοτρίωση, ισοπέδωση, υπερκατανάλωση.  Κι αν η κοινωνία είναι ένας ατελείωτος καμβάς, περιπλανώμενοι μοιάζουμε όλοι εμείς σαν τα ανθρωπάκια του Γαΐτη άλλοτε με επίσημο ένδυμα και άλλοτε με ριγωτό ή καρό κουστούμι, λευκό γιακά, μαύρη γραβάτα, μαύρα παπούτσια και μαύρη κορδέλα γύρω από το καπέλο με το πλατύ γείσο και παραδεχόμενοι  πως η μεγαλύτερη μοναξιά, είναι η μοναξιά των πολλών.

               

                 Εφημερίδα Έθνος, 20/09/2020

 

Κείμενο 3: Γιάννης Ρίτσος-Μετά την ήττα

Ο Γιάννης Ρίτσος (1909-1990) εξέχων ποιητής της Γενιάς του ’30, αντλεί την έμπνευση και τα θέματά του από την παιδική και  εφηβική του ηλικία, την παράδοση και τους κοινωνικούς αγώνες. Η ποίησή του διακρίνεται για τον λυρισμό  και την τεχνοτροπική της πολυμορφία (ΚΝΛ Β΄ Λυκείου). Στο ποίημα  «Μετά την ήττα» το ποιητικό υποκείμενο συνομιλεί με την ιστορία, εκκινώντας από την πανωλεθρία του αθηναϊκού στόλου από τον σπαρτιατικό στους Αιγός Ποταμούς (405 π. Χ.), ήττα η οποία σηματοδότησε και το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404 π.Χ.) εις βάρος των Αθηναίων.

 

Ύστερ’ απ’ την πανωλεθρία των Αθηναίων στους Αιγός Ποταμούς, και λίγο αργότερα

μετά την τελική μας ήττα, — πάνε πια οι ελεύθερες κουβέντες μας, πάει κι η Περίκλεια αίγλη,

η άνθηση των Τεχνών, τα Γυμναστήρια και τα Συμπόσια των σοφών μας. Τώρα

βαριά σιωπή στην Αγορά και κατήφεια, κι η ασυδοσία των Τριάντα Τυράννων.

Τα πάντα (και τα πιο δικά μας) γίνονται ερήμην μας, χωρίς καθόλου

τη δυνατότητα μιας κάποιας προσφυγής, μιας υπεράσπισης ή απολογίας,

μιας έστω τυπικής διαμαρτυρίας. Στη φωτιά τα χαρτιά και τα βιβλία μας·

κι η τιμή της πατρίδας στα σκουπίδια. Κι αν γινόταν ποτέ να μας επέτρεπαν

να φέρουμε για μάρτυρα κάποιον παλιό μας φίλο, αυτός δε θα δεχόταν από φόβο

μήπως και πάθει τα δικά μας — με το δίκιο του ο άνθρωπος. Γι’ αυτό

καλά είναι εδώ, — μπορεί και ν’ αποχτήσουμε μια νέα επαφή με τη φύση

κοιτώντας πίσω από το σύρμα ένα κομμάτι θάλασσα, τις πέτρες, τα χορτάρια,

ή κάποιο σύννεφο στο λιόγερμα, βαθύ, βιολετί, συγκινημένο. Κι ίσως

μια μέρα να βρεθεί ένας νέος Κίμωνας, μυστικά οδηγημένος

από τον ίδιο αϊτό, να σκάψει και να βρει τη σιδερένια αιχμή απ’ το δόρυ μας,

σκουριασμένη, λιωμένη κι αυτήν, και να την κουβαλήσει επίσημα

σε πένθιμη ή δοξαστική πομπή, με μουσική και στεφάνια στην Αθήνα.

 

Λέρος, 21.III.68

 

Πηγή: Γιάννης Ρίτσος. 1972. Πέτρες. Επαναλήψεις. Κιγκλίδωμα. Αθήνα: Κέδρος. Και στον συγκεντρωτικό τόμο: Γιάννης Ρίτσος. [1989] 1998. Ποιήματα Ι΄ (1963-1972). 2η έκδ. Αθήνα: Κέδρος.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

ΘΕΜΑ Α:

 

Α1. Πού οφείλονται οι ομοιογενείς συμπεριφορές των σύγχρονων ανθρώπων, σύμφωνα με τη συντάκτρια του Κειμένου 2 (70-80 λέξεις);

                                                                                                                                Μονάδες 20                                                                                   

 ΘΕΜΑ Β:                                                                                                                            

Β1.   Να αναπτυχθεί το περιεχόμενο της ακόλουθης φράσης του Κειμένου 1 σε μια παράγραφο (80-90 λέξεις).

«Ο καθένας είναι για τον άλλο ένα εμπόρευμα, που πάντοτε πρέπει να τον μεταχειρίζεται με μια κάποια φιλικότητα, γιατί, αν τυχόν δεν είναι σε χρήση σήμερα, μπορεί να είναι αργότερα.»

                                                                                                                                Μονάδες 10

Β2  Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση:

α) διαποτίζει (Κείμενο 1, 2η παράγραφος): Να βρείτε το συνώνυμο της λέξης:

i) διαπλάθει

ii) διαγιγνώσκει

iii) διαπερνά

iv) διυλίζει

 

β) Ο Έριχ Φρομ, επικαλούμενος την αυθεντία του Τ. Γκιλσπάι, (Κείμενο 1, 3η παράγραφος):

i) κινητοποιεί τον συναισθηματικό κόσμο του αναγνώστη

ii) προσδίδει υποκειμενικότητα στα γραφόμενα

iii) αποδεικνύει τη στρεβλότητα των θέσεων του εν λόγω στοχαστή

iv) ενδυναμώνει την ισχύ των θέσεών του

 

γ) καταλυτικός (Κείμενο 1, 5η παράγραφος): Να βρείτε το συνώνυμο της λέξης:

i) καταπραϋντικός

ii) ολέθριος

iii) λυσιτελής

iv) ευεπίφορος

 

 

δ) Στην παράγραφο 3 του Κειμένου 2 υπάρχει:

i) ελλειπτική πρόταση

ii) μακροπερίοδος λόγος

iii) δευτερεύουσα επιρρηματική πρόταση

iv) ασύνδετο σχήμα

 

ε) χαλιναγωγεί (Κείμενο 2, παράγραφος 7): Να βρείτε το αντώνυμο της λέξης

i) ποδηγετεί

ii) χειραφετεί

iii) πατρονάρει

iv) κηδεμονεύει

                                                                                                                              Μονάδες 10

Β3 α)  i) Ένα χαρακτηριστικό των επιστημονικών κειμένων είναι η ονοματοποίηση.  Ποιες είναι οι συνέπειές της ως προς το νόημα του κειμένου (μονάδες 2). Να σημειώσετε στο τετράδιο σας μια ονοματική φράση του Κειμένου 1 (μονάδα 1) και  ακολούθως να την τρέψετε  σε ρηματική (μονάδα 1),  ii) να τραπεί η ενεργητική σύνταξη σε παθητική και το αντίθετο, όπου είναι δυνατό: «Δεν θεωρεί τον εαυτό του ως ενεργό ον, ως το φορέα ανθρώπινων δυνάμεων. Έχει αλλοτριωθεί  από  τις  δυνάμεις  αυτές.  Σκοπός  του  είναι  να  πουλήσει  τον  εαυτό  του  με  επιτυχία  στην  αγορά.» (μονάδες 3).

                                                                                                                                 Μονάδες  7

β) Αν ο σκοπός της συντάκτριας στην 7η παράγραφο του Κειμένου 2 είναι να προβληματίσει τον αναγνώστη για το θέμα, με ποιους τρόπους φαίνεται ότι επιχειρεί να επιτύχει τον σκοπό της; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με σχετικά χωρία.

                                                                                                                                  Μονάδες 8

ΘΕΜΑ Γ

Γ1.  Πώς συμπεριφέρονται οι Αθηναίοι μετά την ήττα; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας, παραθέτοντας τρεις κειμενικούς δείκτες μορφής ή περιεχομένου. Θεωρείτε διαχρονικά ή όχι τα μηνύματα του Γιάννη Ρίτσου; (150-200 λέξεις)

                                                                                                                                 Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ:

Δ1. Αφού διαβάσατε τα κείμενα αναφοράς, συντάσσοντας ένα αποδεικτικό δοκίμιο (350-400 λέξεις), να αναφερθείτε στις ισοπεδωτικές συνέπειες της αλλοτρίωσης του σύγχρονου ανθρώπου και να προτείνετε λύσεις, έτσι ώστε να αντιμετωπιστεί δραστικά το διαβρωτικό αυτό φαινόμενο.

                                                                                                                              Μονάδες 30