Γ΄ Λυκείου-Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία: Κριτήριο Αξιολόγησης (Φανατισμός)

 

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ:

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΦΑΝΑΤΙΣΜΟΣ

Κείμενο 1: Νορμπέρτο Μπόμπιο - Ορίζοντας τον φανατισμό

Ο Νορμπέρτο Μπόμπιο (1909-2004) ήταν Ιταλός φιλόσοφος, πολιτειολόγος και πολιτικός.

1. Ως φανατισμό εννοούμε την τυφλή υπακοή σε μιαν ιδέα, την οποία υπηρετούμε με πεισματικό ζήλο, ως το σημείο να ασκούμε βία για να υποχρεώσουμε άλλους να την ακολουθούν και να τιμωρούμε όποιον δεν είναι διατεθειμένος να την ενστερνιστεί. Στην έννοια του φανατισμού υπονοείται ότι η ιδέα στην οποία είναι αφοσιωμένος ο φανατικός είναι μια ιδέα εσφαλμένη και επικίνδυνη, που δεν αξίζει να την ενστερνίζεται κανείς με τόση επιμονή. Σε τούτο ο φανατισμός αντιτίθεται στον ενθουσιασμό: ενθουσιώδης είναι ο οπαδός μιας ιδέας ευγενικής, μεγαλόψυχης ή φιλάνθρωπης. Συνέπειες μιας φανατικής στάσης και νοοτροπίας είναι η μισαλλοδοξία για τις ιδέες των άλλων και ένα πνεύμα μανιώδους προσηλυτισμού που δεν αποφεύγει τα βίαια ή και απάνθρωπα μέσα.

2. Ο φανατισμός συνδέεται γενικά με το δογματισμό, δηλαδή με την πίστη σε μιαν αλήθεια ή σε ένα σύστημα αληθειών, που από τη στιγμή που θα τις αποδεχθούμε δεν πρέπει πλέον να τίθενται υπό αμφισβήτηση και που αρνούνται τη συζήτηση με άλλες. Σε μια κοινωνία στην οποία μια ομάδα φανατικών παίρνει το προβάδισμα, γεννιέται ως αντίδραση και διαδίδεται το πνεύμα του κομφορμισμού.

3. Ο κομφορμισμός απαντάει στον πεισματικό ζήλο του φανατικού με τον δειλό ζήλο εκείνου που δεν θέλει να διατρέξει τον κίνδυνο να καταδιωχθεί για τις ιδέες του, με την υποτακτική και δουλική αποδοχή των αληθειών των άλλων, αν και στο βάθος δεν τις πιστεύει. Ο εχθρός και των δύο είναι το κριτικό πνεύμα, η χρήση του λόγου που ενισχύεται από την εμπειρία. Το κριτικό πνεύμα εναντίον της έξαψης των φανατικών διδάσκει την αίσθηση του ορίου και την αρετή της ανεκτικότητας και εναντίον της υποταγής των κομφορμιστών υποκινεί την αμφιβολία και μας μαθαίνει να σκεφτόμαστε με το δικό μας μυαλό, δρώντας άλλοτε σαν φραγμός και άλλοτε σαν κέντρισμα.

4. Όπως στο φανατισμό αντιπαρατίθεται, για το καλό, η ανεκτικότητα, έτσι του αντιπαρατίθεται, για το κακό, ο κυνισμός (με τη συνήθη και όχι με τη φιλοσοφική έννοια του όρου). Ο φανατικός πιστεύει με ακραίο τρόπο σε μία μόνον ιδέα. Ο κυνικός δεν πιστεύει σε καμιά, αλλά είναι διατεθειμένος να επωφεληθεί από όλες ανάλογα με το όφελος που θα αποκομίσει.

5.  Το νόημα που σήμερα δίνουμε στη λέξη φανατισμός και όλα όσα κατανοούμε με αυτήν την έννοια συνδέονται στενά με την πολεμική των φιλοσόφων του Διαφωτισμού. Η λέξη φανατισμός έχει στη γλώσσα τους ένα ευρύτατο νόημα: υποδεικνύει όλα όσα αυτοί καταπολεμούν και θα ήθελαν να δουν να χάνονται από τον κόσμο για την ευτυχία του ατόμου και την πρόοδο της ανθρωπότητας, δηλαδή τη θρησκευτική δεισιδαιμονία και τις ολέθριες συνέπειές της, τους πολέμους, τις διώξεις, τα μαρτύρια της πυράς.

6. Αν θα θέλαμε να εκφράσουμε με μια διατύπωση το συνολικό νόημα της μάχης του Διαφωτισμού, δεν θα μπορούσαμε να την ορίσουμε καλύτερα παρά ως την πιο εκτεταμένη και λαϊκή διανοητική μάχη εναντίον του φανατισμού που διεξήχθη ποτέ (...).

7. Η διαφορά ανάμεσα στους Διαφωτιστές, οι οποίοι έβγαιναν από δυο αιώνες θρησκευτικών πολέμων, και σε μας έγκειται στο ότι ο φανατισμός στον οποίο αυτοί επιτέθηκαν ήταν σχεδόν αποκλειστικά θρησκευτικός, ενώ εκείνος του οποίου την εμπειρία έχουμε σήμερα είναι σχεδόν αποκλειστικά πολιτικός. Τα ιστορικά πρόσωπα που ενσάρκωναν το φανατισμό ήταν ένας Τορκεμάδα, ένας Καλβίνος, έτσι όπως είναι για μας οι διάφοροι Γκέμπελς των ολοκληρωτικών καθεστώτων.

 8. Η άλλη βαθύτερη διαφορά ανάμεσα σε μας και στους φιλοσόφους του Διαφωτισμού αναφέρεται στις αιτίες και στις θεραπείες. Εκείνοι έβλεπαν στην άγνοια του απλού λαού (που την εκμεταλλεύονταν οι πονηροί) τη μεγαλύτερη αιτία της πρόληψης που γεννούσε τα φαινόμενα του ατομικού και συλλογικού φανατισμού. Και ανάγοντας το πρόβλημα σε μια πάλη του φωτός του λόγου ενάντια στα σκοτάδια της προκατάληψης, δεν έβλεπαν άλλη θεραπεία παρά μόνο τη διάδοση μιας γνώσης βασιζόμενης στο λόγο και στην εμπειρία. Εμείς, έπειτα από την πιο τρομερή έκρηξη συλλογικού φανατισμού που υπήρξε ποτέ, το ναζισμό, είμαστε λιγότερο βέβαιοι για τις αιτίες και λιγότερο ήσυχοι σχετικά με τις θεραπείες.

9.  Η ιστορική εμπειρία μάς έχει διδάξει ότι οι κοινωνίες οι πιο αμόλυντες από το φανατισμό είναι εκείνες στις οποίες η διανοητική και πολιτική εκπαίδευση τείνει όλο και περισσότερο να βασίζεται στην ελεύθερη συζήτηση των ιδεών μάλλον και όχι στη διδασκαλία ήδη καθορισμένων συστημάτων αλήθειας, και των οποίων το καθεστώς εμπνέεται από την αρχή της πολλαπλότητας των δρόμων πρόσβασης στην αλήθεια και επομένως από την άρνηση μιας κρατικής φιλοσοφίας ή ιδεολογίας που θα είναι άλλη από εκείνη της ειρηνικής συνύπαρξης όλων των φιλοσοφιών ή ιδεολογιών.

(λήμμα «Φανατισμός» στο: Norberto Bobbio, Nicola Matteucci, Gianfranco Pasquino, Il Dizionario di Politica, (UTET, 2004).

Πηγή: Θανάσης Γιαλκέτσης, «Νορμπέρτο Μπόμπιο - Ορίζοντας τον φανατισμό», Στήλη «Σημειωματάριο Ιδεών», Ένθετο «Επτά», εφημερίδα Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 04/09/2011.

 

Κείμενο 2: Άμος Οζ- Κατά του φανατισμού (διασκευή)

Ο Άμος Οζ (1939-2018) ήταν Ισραηλινός μυθιστοριογράφος και δοκιμιογράφος, ο οποίος κινητοποιήθηκε για την ειρήνευση στη Μέση Ανατολή, υποστηρίζοντας τη δημιουργία δύο κρατών στην Παλαιστίνη. Το δοκίμιο Κατά του Φανατισμού απαρτίζεται από τρία κείμενα με κοινή θεματική.

1.      Ο φανατισμός βρίσκεται παντού. ∆εν εννοώ τις ολοφάνερες εκδηλώσεις φονταμενταλισμού και φανατισμού. ∆εν αναφέροµαι µόνο σ’ αυτούς τους ολοφάνερους φανατικούς, αυτούς που βλέπουμε στην τηλεόραση, σε µέρη όπου υστερικά πλήθη κουνούν τις γροθιές τους ενάντια στις κάμερες ενώ κραυγάζουν συνθήματα σε γλώσσες που δεν καταλαβαίνουμε. Όχι, ο φανατισμός είναι σχεδόν παντού, και οι λιγότερο θορυβώδεις, πιο πολιτισμένες μορφές του βρίσκονται παντού γύρω µας και ίσως είναι µέσα µας. Γνωρίζω καλά αντικαπνιστές που είναι έτοιμοι να σας κάψουν ζωντανούς γιατί ανάψατε τσιγάρο κοντά τους! Γνωρίζω καλά χορτοφάγους που θα σας φάνε ζωντανούς γιατί φάγατε κρέας!

 

2.      ∆ε λέω βέβαια ότι όποιος ή όποια υψώσει τη φωνή του ή τη φωνή της ενάντια σε κάτι είναι φανατικός ή φανατική. Και βέβαια δεν υποστηρίζω ότι όλοι όσοι έχουν απόψεις είναι φανατικοί. Εκείνο που λέω είναι ότι ο σπόρος του φανατισμού βρίσκεται πάντα στην αδιάλλακτη αίσθηση του δικαίου, τη μάστιγα πολλών αιώνων. Βέβαια, υπάρχουν διαβαθμίσεις του κακού. Ένας οικολόγος ακτιβιστής για θέματα προστασίας του περιβάλλοντος μπορεί να είναι αδιάλλακτα ορθός, αλλά δεν μπορεί να προκαλέσει μεγάλο κακό, συγκρινόμενος, για παράδειγμα, µε κάποιον που ασκεί εθνοκάθαρση ή έναν τρομοκράτη. Παράλληλα θα ανακαλύψετε ότι πολύ συχνά οι φανατικοί είναι αφάνταστα συναισθηματικοί: συχνά προτιμούν να αισθάνονται αντί να σκέφτονται και τρέφουν ιδιαίτερο θαυμασμό για το δικό τους θάνατο. Απεχθάνονται τούτο τον κόσμο και δε βλέπουν την ώρα να τον ανταλλάξουν µε τον «παράδεισο». Ο δικός τους παράδεισος, ωστόσο, συνήθως νοείται ως αιώνια ευτυχία στο τέλος μιας κακής ταινίας. […]

3.      Συμμόρφωση και ομοιομορφία, ανάγκη ένταξης και επιθυμία να εντάξουν και άλλους, αυτές μπορεί να είναι οι πιο διαδεδομένες, αν όχι οι πιο επικίνδυνες μορφές φανατισμού. […] Πράγματι, αφού σημείωσα ότι η συμμόρφωση και η ομοιογένεια αποτελούν ήπιες αλλά διαδεδομένες μορφές φανατισμού, πρέπει να προσθέσω ότι πολύ συχνά η προσωπολατρία, η εξιδανίκευση πολιτικών ή θρησκευτικών ηγετών, η λατρεία λαμπερών ατόμων μπορεί να είναι άλλη μια διαδεδομένη µορφή φανατισμού. Ο 20ος αιώνας φαίνεται ότι διέπρεψε και στις δύο μορφές. Ολοκληρωτικά καθεστώτα, φονικές ιδεολογίες, επιθετικός σοβινισμός, βίαιες μορφές θρησκευτικού φονταμενταλισμού από τη µία πλευρά και παγκόσμια εξιδανίκευση μίας Μαντόνα ή ενός Μαραντόνα από την άλλη. […]

4.      Η ουσία του φανατισμού έγκειται στην επιθυμία εξαναγκασμού του άλλου να αλλάξει. Στην κοινή τάση βελτίωσης του γείτονά σας, ή της διόρθωσης του συζύγου σας, ή του ελέγχου του παιδιού σας, ή της καλυτέρευσης του αδελφού σας αντί να τους αφήσετε στην ησυχία τους. Ο φανατικός είναι κατά βάση ανιδιοτελές άτομο. Είναι μεγάλος αλτρουιστής. Συχνά δείχνει μεγαλύτερο ενδιαφέρον για εσάς παρά για τον ίδιο του τον εαυτό. Θέλει να σώσει την ψυχή σας, θέλει να σας λυτρώσει, θέλει να σας απελευθερώσει από τα αμαρτήματά σας, από τα λάθη, από το κάπνισμα, από την πίστη σας ή από την απιστία σας, θέλει να βελτιώσει τις διατροφικές σας συνήθειες ή να σας γιατρέψει από το ποτό ή από τις εκλογικές σας συνήθειες. Ο φανατικός ενδιαφέρεται πάρα πολύ για εσάς, είτε θέλει να σας σφίξει το λαιμό γιατί σας αγαπά πραγματικά, είτε θέλει να σας κόψει το λαιμό αν αποδειχθεί ότι είστε χαµένη περίπτωση. Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, ο φανατικός ενδιαφέρεται περισσότερο για εσάς από ό,τι για τον εαυτό του, για τον απλούστατο λόγο ότι ο φανατικός δεν είναι καθόλου ή είναι ελάχιστα εγωιστής. […]

5.      Προσεκτικά, χωρίς μεγαλοστομίες, πιστεύω ότι η φαντασία μπορεί να χρησιμεύσει ως περιορισμένης έκτασης αντίδοτο έναντι του φανατισμού. Πιστεύω ότι ένα άτομο που μπορεί να φανταστεί τι συνεπάγονται οι ιδέες του ή οι ιδέες της, ένα τέτοιο άτομο μπορεί να γίνει λιγότερο φανατικό – γεγονός που αποτελεί μικρή βελτίωση. Θα ήθελα να μπορούσα να σας πω στο σημείο αυτό ότι η λογοτεχνία είναι μια απάντηση, γιατί η λογοτεχνία περιέχει το αντίδοτο στο φανατισμό, καθώς προσφέρει στους αναγνώστες της φαντασία. […]

6.      Τελικά, αν δεν μπορούμε να κατατροπώσουμε το φανατισμό, ίσως μπορούμε τουλάχιστον κάπως να τον αναχαιτίσουμε. Η ικανότητα να αυτοσαρκαζόμαστε αποτελεί εν μέρει θεραπεία – η ικανότητα να βλέπουμε τους εαυτούς µας όπως µας βλέπουν οι άλλοι είναι ένα άλλο φάρμακο. Η ικανότητα επιβίωσης σε καταστάσεις άγνωστης έκβασης, ακόμη και η εκμάθηση του τρόπου απόλαυσης τέτοιων καταστάσεων µμπορεί επίσης να βοηθήσει. ∆εν κηρύσσω πλήρη ηθικό σχετικισμό – σίγουρα όχι. Προσπαθώ να ενισχύσω την ανάγκη να φανταστεί ο ένας τον άλλον. Να φανταστεί ο ένας τον άλλον όταν καβγαδίζουμε, να φανταστεί ο ένας τον άλλον όταν παραπονιόμαστε, να φανταστεί ο ένας τον άλλον ακριβώς τη στιγµή που αισθανόμαστε ότι έχουμε απόλυτο δίκιο.

Πηγή: Άµος Οζ, Κατά του φανατισμού: Τρία κείμενα που αντιδρούν στην Παγκόσμια Ρητορεία, μετάφραση: Ελένη Τσερεζόλε, Πρόλογος: Ναντίν Γκόρντιμερ, Αθήνα Καστανιώτης 2005.

Κείμενο 3: Μ. Καραγάτσης – Το  κουτί της Πανδώρας (απόσπασμα)

Ο Μ. Καραγάτσης (φιλολογικό ψευδώνυμο του Δημητρίου Ροδόπουλου 1908-1960) ήταν μείζων πεζογράφος της Γενιάς του ΄30 με ιδιαίτερη μυθοπλαστική δύναμη. Το διήγημα «Το Κουτί της Πανδώρας» αναφέρεται στον Εθνικό Διχασμό (1915-1922), την  πολιτική κρίση που ξέσπασε στην Ελλάδα, λόγω της διάστασης των απόψεων του βασιλέα Κωνσταντίνου και του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου, σχετικά με τη στάση που έπρεπε να κρατήσει η χώρα, κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918).

Μόλις είχαν αρχίσει τότε τα πάθη, που κάμποσα χρόνια διαίρεσαν τον τόπο μας σε δύο στρατόπεδα. Ήμουν πολύ μικρός. Τα πολιτικά γεγονότα της εποχής μου τα σκεπάζει μια πυκνή ομίχλη μέσα μου. Το μόνο που θυμάμαι ήταν ότι είχαν γίνει εκλογές. Λεπτομέρειες μη μου ζητάτε. Δεν είμαι σε θέση να σας δώσω. Θυμάμαι μόνον ότι ήταν χειμώνας και ότι πήγαινα στο σχολείο, όπου με κρατούσαν σε διαρκή γοητεία τα μεγάλα μάτια και το αχνό πρόσωπο της κυρίας Νίτσας. […]

[…] Αν πιστεύαμε τυφλά τις διδαχές της μητέρας μου, η πολιτική ήταν το κουτί της Πανδώρας, ένα κουτί που μόνο τη φήμη του ήξερα, μα που το περιεχόμενό του ήταν ασαφές και προβληματικό. Και νά που μια μέρα, την επομένη Δευτέρα των εκλογών, το καπάκι άνοιξε, και τα κακά της πολιτικής φτερούγισαν μπρος στα μάτια μου, σαν μαύρα καλικαντζαράκια.

Η σκηνή στο σχολείο, στο διάλειμμα. Την πελώρια αυλή, τη φωτίζει ένας ήλιος παγωμένος. Οι αδύνατες γαμπίτσες των παιδιών παίρνουν τόνους μελιτζανιούς και κάτω από τις μυτίτσες κρέμεται ένα διάφανο διαμάντι.

Μέσα στο γραφείο οι «κυρίες», καθισμένες γύρω στη σόμπα, ακούν την κυρία διευθύντρια που διαβάζει στην εφημερίδα τα πρώτα αποτελέσματα. Από το ισόγειο παράθυρο βλέπω τις εξημμένες από φόβο και περιέργεια φυσιογνωμίες τους.

Το κρύο μάς περουνιάζει. Τα γυμνά γόνατά μου χτυπιούνται μ’ ένα κρότο κούφιων ξύλων. Μόνον ένα γερό τρέξιμο πάνω στην παγωμένη λάσπη μπορεί να μας δώσει μια ζωογονητική θερμότητα. Ρίχνω μιαν ανεύθυνη ιδέα.

— Παιδιά! Παίζουμε τους κλέφτες και τους χωροφύλακες;

Όλη η αυλή αντήχησε από χαρούμενες φωνές.

— Ναι, ναι, μπράβο Γιαννάκη, τους κλέφτες και τους χωροφύλακες. Εγώ θα γίνω χωροφύλακας! Εγώ κλέφτης! Εγώ αστυνόμος!

Είναι γνωστό, ότι η αναρχία είναι ένα από τα πιο μεγάλα κακά. Και καθώς βλέπετε μια φοβερή αναρχία απειλούσε το παιδικό μας παιχνίδι. Η διαίρεση και η διοργάνωση της ομοιογενούς αυτής δύναμης σε δύο στρατόπεδα αντίθετα δεν ήταν και πολύ εύκολο πράμα. Μόνο μια λύση υπήρχε. Ο από μηχανής Θεός, ο άνθρωπος της επιβολής, που παίρνοντας την αρχηγία των κλεφτών, χωρίς άλλο από προγονική κληρονομικότητα της λατρείας της ελευθερίας και περιφρόνηση στην ένοπλο δύναμη, θα διόριζε τον εντεταλμένο στην καταδίωξη αστυνόμο, παίρνοντας έτσι την ανώτερη αρχηγία και εποπτεία του παιχνιδιού.

Και ο άνθρωπος της πυγμής παρουσιάστηκε. Είναι ο νταής του σχολείου, ένας από τους μεγάλους της τετάρτης, μαύρος και άσκημος, που ακούει στα ονόματα Καραμπόλας, Μούμια, Στοκοφίσι και Ιππώνεια, το τελευταίο γιατί στο παιχνίδι «άλογο και καβαλάρης», αυτός διόριζε τ’ άλογα.

Μπήκε στη μέση και με μια κίνηση γιομάτη περιφρονητική μεγαλοπρέπεια επέβαλε την τάξη.

— Σκασμός, μυξιάρικα! Εγώ είμαι αρχιλήσταρχος!

Αφού με πραξικόπημα πήρε την αρχή, άρχισε να μοιράζει αξιώματα. Και πρώτα σκέφτηκε για το πρόσωπο του άξιου εχθρού του.

— Εσύ Γιαννάκη θα είσαι αστυνόμαρχος. Ο Γκαμήλας χωροφύλακας, ο Παπαδόπουλος ενωμοτάρχης. Για πρωτοπαλίκαρο παίρνω τον Πίπη...

Όλοι γυρίσαμε να ιδούμε τον εκλεχτό υπασπιστή του Αρχηγού. Μα ο Πίπης με τα χέρια στις τσέπες του πανταλονιού και τα πόδια ανοιγμένα κοιτούσε τον Καραμπόλα με ένα ύφος γιομάτο ειρωνεία και αυθάδεια.

— Ρε Ιππώνεια, μπας και νόμισες, πως εγώ ο γιος του συνταγματάρχη Τριαστέρη θα καταδεχτώ να γίνω πρωτοπαλίκαρο ενός Βασιλικού σαν και σένα. Άι στο διάολο ρε!

Και γυρίζοντας κατά το μέρος μας επρόσθεσε με άφατη αυτοπεποίθηση.

— Εγώ είμαι αρχιλήσταρχος, που είμαι και Βενιζελικός!

Ιερή οργή τάραξε από πάνω ίσαμε κάτω τον Καραμπόλα, ενώ εμείς άβουλο ποίμνιο περιμέναμε με αγωνία την εξέλιξη των γεγονότων.

— Ρε πουλημένε, που τολμάς και βάζεις στο στόμα σου τον βασιλιά, πέρνα από τον μαχαλά σαν σου βαστάει ρε, να γυρίσεις μπλε μαρέν στο ξύλο...

Και γυρίζοντας κατά το ακροατήριο, επιβεβαίωσε τη στερεότητα της θέσης του.

— Εγώ είμαι αρχιλήσταρχος!

Αλίμονο, όμως! Ο όχλος είναι άβουλος, και μόνον ένας ηρωισμός, μια αυτοθυσία, μπορεί να τον παρασύρει, κατά μιαν άποψη. Ο Καραμπόλας πρώτος κατάλαβε την ψυχολογία μας και έβαλε σ’ ενέργεια τα μεγάλα μέσα.

— Ο Βενιζέλος είναι γυαλάκιας.

Η μεγάλη ύβρις αντήχησε στον παγωμένο αέρα. Ο Πίπης ωχρίασε και χωρίς ν’ απαντήσει ρίχτηκε με γροθιές μπροστά στον Καραμπόλα, και οι δυο κυλίστηκαν στο χώμα, ενώ ο αχάριστος όχλος βλέποντας τους αρχηγούς να μαλλιοτραβιούνται ξέσπασε σε φωνές κανιβαλικής χαράς.

Το βράδυ, όπως πάντα η μητέρα, καθισμένη κοντά στο παράθυρο κεντούσε. Το έντονο προφίλ της ζωγραφιζόταν αδρά ανάμεσα στις σκοτεινές κουρτίνες. Μπήκα στην κάμαρα με σοβαρότητα και επιβολή. Ένιωθα πως ήμουν πιο μεγάλος, πιο πολύς. Ένα καινούριο φορτίο, ένα βάρος γνώσης, μου ’δινε μια μεγάλην ιδέα για τον εαυτό μου και άμετρο πεσιμισμό για τον κόσμο και τη ζωή.

 

Πηγή: Μ. Καραγάτσης, Νεανικά διηγήματα. Εισαγωγή και φιλολογική επιμέλεια: Βαγγέλης Αθανασόπουλος. Πρόλογος: Στρατής Πασχάλης. 2η έκδ. Αθήνα: Εστία [1993] 2002.

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

Α1.  Σε μια παράγραφο 70-80 λέξεων να αναφερθείτε στη σχέση του φανατικού με τον κοινωνικό του περίγυρο, σύμφωνα με το Κείμενο 2.

                                                                                                          Μονάδες 20

Β1. Αφού διαβάσετε προσεκτικά το Κείμενο 1, να συμπληρώσετε τα κενά:

α) § 1: Αντώνυμο της λέξης απορρίπτω είναι η λέξη  ____________ (να γραφεί στο α΄ ενικό οριστικής ενεστώτα).

β) §3: Ένας _____________ αποδέχεται αλήθειες, τις οποίες ενδόμυχα δεν πιστεύει.

γ) §3: Συνώνυμο της λέξης εμπόδιο είναι η λέξη ________ .

δ) §4: Ένας _________ διαπνέεται από χρησιμοθηρία.

ε)  §7: Οι Διαφωτιστές φιλόσοφοι αντιτάχθηκαν στη ________________ διάσταση του φανατισμού.

                                                                                                           Μονάδες 10

 

Β2. α) Σε μία παράγραφο 70-80 λέξεων να αναλύσετε το ακόλουθο χωρίο του Κειμένου 1:

Το κριτικό πνεύμα εναντίον της έξαψης των φανατικών διδάσκει την αίσθηση του ορίου και την αρετή της ανεκτικότητας.

                                                                                                          Μονάδες 8

β) Κείμενο 2, §4:  i) Να επισημάνετε ένα πολυσύνδετο σχήμα (Μονάδες 1) και να σχολιάσετε την επικοινωνιακή του λειτουργία (Μονάδες 3). ii) Πώς δικαιολογείται η χρήση του β΄ πληθυντικού προσώπου (Μονάδες 3); Κείμενο 2, §5: iii) Ο συντάκτης χαρακτηρίζεται από διαλλακτικότητα. Να επισημάνετε δύο χωρία που αποδεικνύουν τον ανωτέρω χαρακτηρισμό (Μονάδες 3).

                                                                                                            Μονάδες 10

Β3. α) Κείμενο 1, §9: Η ιστορική εμπειρία μάς έχει διδάξει ότι οι κοινωνίες οι πιο αμόλυντες από το φανατισμό είναι εκείνες στις οποίες η διανοητική και πολιτική εκπαίδευση τείνει όλο και περισσότερο να βασίζεται στην ελεύθερη συζήτηση των ιδεών.  i) Για ποιους λόγους έχει επιλεγεί η ενεργητική σύνταξη (Μονάδες 3); Να αναδιατυπώσετε το ανωτέρω χωρίο, αξιοποιώντας το αντίθετο είδος και αντικαθιστώντας τη λέξη, όπου αξιοποιείται η συνυποδηλωτική χρήση της γλώσσας, με μια άλλη, όπου αξιοποιείται η δηλωτική λειτουργία (Μονάδες 2).  (Μονάδα 1). iii) Ποια είναι η επικοινωνιακή λειτουργία του μακροπερίοδου λόγου (Μονάδα 1);

                                                                                                               Μονάδες 7

Γ1. Ποιο είναι το θεματικό κέντρο του λογοτεχνικού αποσπάσματος; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας, παραθέτοντας τρεις κειμενικούς δείκτες; Πιστεύετε ότι οι σύγχρονοι νέοι χαρακτηρίζονται από ακαμψία ως προς την υποστήριξη των απόψεών τους;

                                                                                                             Μονάδες 15

Δ1. Σ’ ένα άρθρο (350-400 λέξεις) σας, που θα δημοσιευθεί στην ιστοσελίδα της λυκειακής μονάδας στην οποία φοιτάτε, να θίξετε τις συνέπειες του φανατισμού και να αναδείξετε την κατεύθυνση που πρέπει ν΄ ακολουθηθεί για την αντιμετώπιση αυτού του ανησυχητικού φαινομένου. Να αναπτύξετε την επιχειρηματολογία σας, αξιοποιώντας στοιχεία από τα προς εξέταση κείμενα.

                                                                                                           Μονάδες 30