Γ΄ Λυκείου-Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία Κριτήριο Αξιολόγησης: (Τεχνολογία)

 

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ:

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

 

Κείμενο 1(Μη Λογοτεχνικό): Jacques Ellul-Οι αντιφάσεις του πολιτισμού

Ο Γάλλος στοχαστής Jacques Ellul (1912-1994) με το πολυσχιδές έργο του πραγματεύτηκε την τεχνική (τεχνολογία) και την καθοριστική της επιρροή στον σύγχρονο κόσμο. Παράλληλα καταπιάστηκε με ζητήματα που άπτονται της κοινωνιολογίας, της τέχνης, της πολιτικής, του δικαίου και της θεολογίας.

Ανάμεσα στον πολιτισμό και στην Τεχνική υπάρχει μια τριμερής αντίφαση την οποία πρέπει να έχουμε υπόψη μας, αν θέλουμε να προσεγγίσουμε σωστά το πρόβλημα.

Ο τεχνικός κόσμος είναι ο κόσμος των υλικών πραγμάτων αποτελείται από υλικά πράγματα και έχει σχέση μ' αυτά. Η Τεχνική εγγυάται στον άνθρωπο μόνο την υλική ευτυχία που μπορούν να του εξασφαλίσουν τα υλικά αντικείμενα. Αλλά, η τεχνική κοινωνία δεν είναι μια αληθινά ανθρωπιστική κοινωνία, αφού βάζει σε πρώτη μοίρα τα υλικά πράγματα κι όχι τον άνθρωπο. Μπορεί μόνο να δράσει πάνω στον άνθρωπο, μειώνοντάς τον και βάζοντάς τον στο δρόμο του ποσοτικού. Η ριζική αντίφαση υπάρχει ανάμεσα στην τεχνική τελειότητα και την ανθρώπινη ανάπτυξη, επειδή η τελειότητα αυτή μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της ποσοτικής ανάπτυξης και κατ' ανάγκη στρέφεται αποκλειστικά προς ό,τι είναι μετρήσιμο. Αντίθετα, η ανθρώπινη τελειότητα ανήκει στο χώρο του ποιοτικού και στρέφεται προς ό,τι δεν είναι μετρήσιμο. Στην εποχή μας, η τεχνική ανάπτυξη μονοπωλεί όλες τις ανθρώπινες δυνάμεις, τα πάθη, τις διάνοιες και τις αρετές με τέτοιο τρόπο, που είναι πρακτικά αδύνατο να αναζητήσουμε και να βρούμε κάπου οποιαδήποτε καθαρά ανθρώπινη τελειότητα. Κι αν αυτή η αναζήτηση είναι αδύνατη, τότε δεν μπορεί να υπάρξει πολιτισμός με την καθαυτό σημασία του όρου.

Η τεχνική ανάπτυξη οδηγεί σε μια αύξηση της δύναμης. Δηλαδή, δημιουργούνται τεχνικά μέσα ασύγκριτα πιο αποτελεσματικά απ' ό,τι είχε επινοηθεί μέχρι σήμερα. Η Τεχνική είναι δύναμη που έχει ως αντικείμενο της μόνο τη δύναμη, με την ευρύτερη σημασία της λέξης. Η δυνατότητα δράσης γίνεται απεριόριστη και απόλυτη. Για παράδειγμα, έχουμε για πρώτη φορά τη δυνατότητα να εξαλείψουμε όλη τη ζωή πάνω στη γη, επειδή διαθέτουμε τα μέσα που μπορούν να πετύχουν κάτι τέτοιο. Σ' όλους τους τομείς δράσης έχουμε να κάνουμε με τέτοιες απόλυτες δυνατότητες. Έτσι, π.χ., οι κυβερνητικές τεχνικές, που αναμειγνύουν οργανωτικές, ψυχολογικές και αστυνομικές τεχνικές, τείνουν να δώσουν στις κυβερνήσεις απόλυτη δύναμη. Κι εδώ θα πρέπει να επισημάνω έναν μεγάλο νόμο που πιστεύω ότι είναι βασικός για την κατανόηση του κόσμου στον οποίο ζούμε: όταν η δύναμη γίνεται απόλυτη, οι αξίες χάνονται. Η δύναμη, όσο μεγαλώνει καταργεί τα σύνορα ανάμεσα στο καλό και στο κακό, ανάμεσα στο δίκαιο και στο άδικο. Είμαστε αρκετά εξοικειωμένοι μ' αυτό το φαινόμενο στις ολοκληρωτικές κοινωνίες. (...)

Η τρίτη και τελευταία αντίφαση είναι ότι η Τεχνική δεν μπορεί ποτέ να γεννήσει την ελευθερία. Φυσικά, η Τεχνική απελευθερώνει την ανθρωπότητα από ένα ολόκληρο σύνολο παλιών περιορισμών. Είναι προφανές, παραδείγματος χάρη, ότι απελευθερώνει τον άνθρωπο από τα όρια που του έχουν επιβάλει ο χρόνος και ο χώρος" ότι ο άνθρωπος έχει, χάρη σ' αυτήν, απελευθερωθεί (ή τουλάχιστον τείνει να απελευθερωθεί) από την πείνα, το υπερβολικό κρύο και την ζέστη, από τους ρυθμούς των εποχών και από το σκοτάδι της νύκτας• ότι η ανθρώπινη φυλή έχει απελευθερωθεί από ορισμένους κοινωνικούς περιορισμούς μέσω της συναλλαγής της με το σύμπαν και από τους διανοητικούς της περιορισμούς μέσω της συσσώρευσης των πληροφοριών. Αλλά σημαίνει αυτό ότι ο άνθρωπος είναι πραγματικά ελεύθερος; Άλλοι περιορισμοί, εξίσου καταπιεστικοί και αυστηροί με τους παραδοσιακούς, έχουν επιβληθεί μέσω της Τεχνικής στο ανθρώπινο ον της σημερινής τεχνολογικής κοινωνίας. Νέα όρια και τεχνικές πιέσεις έχουν πάρει τη θέση των παλιών, φυσικών περιορισμών, και σίγουρα δεν μπορούμε να αποδείξουμε ότι ο άνθρωπος έχει κερδίσει πολλά Όσο περισσότερο αυξάνονται στην κοινωνία οι τεχνικές δράσεις, τόσο περισσότερο μειώνεται η ανθρώπινη πρωτοβουλία και αυτονομία. Όσο περισσότερο είναι αναγκασμένο το ανθρώπινο ον να ζει σ' έναν κόσμο διαρκώς αυξανόμενων απαιτήσεων, τόσο περισσότερο χάνει κάθε δυνατότητα ελεύθερης επιλογής και ατομικότητας στη δράση.

Έχουμε τη γνώμη ότι δεν μπορεί να υπάρξει λύση σ' αυτό το πρόβλημα, σε αντίθεση με ό,τι γράφουν όσοι συγγραφείς ασχολήθηκαν μ' αυτό. Όλοι κάνουν έναν απαράδεκτο συλλογισμό: απορρίπτουν την Τεχνική και θέλουν να επιστρέψουμε σε μια προ-τεχνική κοινωνία. Σίγουρα μπορεί κανείς να λυπηθεί που χάθηκε κάποια αξία ή κάποια κοινωνική ή ηθική μορφή του παρελθόντος, αλλά, όταν κάποιος ασχολείται με το πρόβλημα της τεχνικής κοινωνίας, δεν μπορεί να υποστηρίζει στα σοβαρά ότι είναι δυνατόν να ξαναζωντανέψει το παρελθόν. Αυτό που ξέρουμε σίγουρα είναι ότι στο παρελθόν τα πράγματα ήταν διαφορετικά, ότι το ανθρώπινο ον αντιμετώπιζε άλλους κινδύνους, λάθη, δυσκολίες και πειρασμούς. Καθήκον μας είναι να ασχολούμαστε με τους κινδύνους, τα λάθη, τις δυσκολίες και τους πειρασμούς που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος στον σύγχρονο κόσμο. Κάθε λύπη για το παρελθόν είναι μάταιη, κάθε επιθυμία να επιστρέψουμε σ' ένα προγενέστερο κοινωνικό στάδιο δεν είναι ρεαλιστική. Δεν υπάρχει πιθανότητα να γυρίσουμε πίσω, να διαγράψουμε ή και να σταματήσουμε την τεχνική πρόοδο. Ό,τι έγινε έγινε. Καθήκον μας είναι να βρούμε τη θέση μας στην τωρινή κατάσταση μας και σε καμιά άλλη. Η νοσταλγία δεν έχει επιβιωτική αξία στον σύγχρονο κόσμο και δεν είναι παρά μια πτήση στη χώρα των ονείρων. 

Πηγή: Jacques Ellul, «Η τεχνολογική τάξη» στο: Lewis Mumford, Lynn White, Jack Ellul, Eugene S. Schwartz, Η φωτιά του Προμηθέα, κριτικά δοκίμια για τον σύγχρονο τεχνολογικό πολιτισμό, μετάφραση: Ζήσης Σαρίκας, Σκόπελος: Νησίδες 1998.

Κείμενο 2 (Μη Λογοτεχνικό): Δήμητρα Μιχαλοπούλου- Τεχνολογικός εθισμός

Η Δήμητρα Μιχαλοπούλου είναι πτυχιούχος του τμήματος Ψυχολογίας της σχολής Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο παρατηρείται το φαινόμενο της αύξησης της αλόγιστης χρήσης της τεχνολογίας, τόσο από τους ενηλίκους όσο και από τα παιδιά και τους νέους –στις ηλικίες αυτές έχει πάρει και επικίνδυνα ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Η τεχνολογική εξέλιξη, η οποία κατά τα άλλα, έχει ωφελήσει σε μεγάλο βαθμό τον άνθρωπο και την ποιότητα της ζωής του, γίνεται ταυτόχρονα και «δυνάστης» του, μέσω της εξάρτησής του ανθρώπου από αυτήν.

Ως εκ τούτου, μιλάμε για μία νέα μορφή εθισμού που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια, τον τεχνολογικό εθισμό. Πρόκειται για την εξαρτητική συμπεριφορά του ατόμου απέναντι στα διάφορα μέσα τεχνολογίας, όπως το ίντερνετ, ο Online τζόγος, τα βιντεοπαιχνίδια, τα ιντερνετικά παιχνίδια, καθώς και τα κοινωνικά δίκτυα.

Όλες οι παραπάνω μορφές εξάρτησης δύναται να πάρουν τεράστια έκταση και να δημιουργήσουν σοβαρές συνέπειες στην ψυχοκοινωνική υγεία του ατόμου. Ο μηχανισμός εξάρτησης παραμένει ο ίδιος με τις παραδοσιακές εξαρτήσεις, όπως είναι η εξάρτηση από ουσίες.

Έχουμε δει τεράστιες αλλαγές τα τελευταία 20 χρόνια στον τεχνολογικό τομέα. Τα πράγματα γύρω μας έχουν αλλάξει ραγδαία και σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Δυστυχώς δεν έχει υπάρξει ακόμη ο απαιτούμενος χρόνος στην μελέτη αυτών των νέων παθολογικών συμπεριφορών που σχετίζονται με τις συμπεριφορές τεχνολογικής εξάρτησης, οι οποίες μέχρι πρότινος δεν υπήρχαν.

Εκείνο που γνωρίζουμε καλά όμως είναι ότι οι άνθρωποι που ξοδεύουν το μεγαλύτερο μέρος της καθημερινότητάς τους και της ζωής τους παίζοντας ηλεκτρονικά ιντερνετικά παιχνίδια, αποκλείοντας άλλα ενδιαφέροντα αντιμετωπίζουν σοβαρή δυσλειτουργία σε ψυχολογικό επίπεδο και επηρεάζονται εξέχοντες τομείς της ζωή τους, όπως για παράδειγμα η κοινωνικότητά τους. Παρατηρούνται ακόμη και συμπτώματα στέρησης σε αυτά τα άτομα μόλις απομακρυνθούν από το «πάθος του παιχνιδιού».

Μάλιστα το DSM 5 (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών, της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας) επισημαίνει ότι υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι τα εγκεφαλικά πρότυπα των ατόμων που είναι εθισμένα στα ηλεκτρονικά ιντερνετικά παιχνίδια είναι παρόμοια με αυτά των ατόμων που είναι εθισμένα στη κατάχρηση ουσιών. Εξίσου σημαντική είναι και η κατάχρηση κοινωνικών δικτύων, όπως αυτών του facebook για παράδειγμα αλλά και των smartphones, tablets κλπ.

Μιλάμε για δημιουργία εξαρτημένης συμπεριφοράς καθώς η χρήση όλων αυτών δημιουργεί την αίσθηση της ευχαρίστησης και της ανταμοιβής. Όταν συνυπάρχουν δε και άλλα προβλήματα όπως φοβίες, αγχώδεις διαταραχές, δυσκολίες κοινωνικές κ.α ο εθισμός είτε σε ουσίες είτε σε τεχνολογικά μέσα, δημιουργεί μία «παρωπίδα» στο άτομο, προκειμένου να μην έρθει αντιμέτωπο με όλα αυτά.

Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, θα πρέπει να ζητηθεί η βοήθεια από ειδικό, και να εφαρμοστεί η κατάλληλη ψυχοθεραπεία.

Πηγή: https://www.flowmagazine.gr/texnologikos_ethismos/

29/03/2016

Κείμενο 3 (Λογοτεχνικό): Γλυκερία Μπασδέκη- Σου τηλεφωνώ από το τελευταίο καρτοκινητό του πλανήτη

αύριο δεν θα μας συνδέει κανένα καλώδιο
αύριο θα πεθάνει ο γκράχαμ μπελ
αύριο θα γυρίσουμε στη μεγάλη σπηλιά
θα φοράω τη γούνα που έγδαρες
θα σε περιμένω με τα δεκατρία παιδιά μου
θα παρακαλάω να’ναι όλα δικά σου
αύριο θα πεθάνει η σταθερή τηλεφωνία
αύριο θα πεθάνουν τα άι φον
αύριο θα’χουμε τη μεγάλη κηδεία
χωρίς καλώδια
χωρίς οπτικές ίνες
η γούνα θα’ναι ζεστή
θα μπουσουλάω στα τέσσερα
τα παιδιά θα πεινάνε
η σπηλιά δε θα μας χωράει
θα βγούμε έξω
έξω θα’ναι ο λύκος
έξω θα’ναι η αρκούδα
θα χορεύουμε πόλκα στην κηδεία του εφευρέτη
θα ζωγραφίζουμε τηλέφωνα με μωβ κορδέλλες
θα με λένε το Κορίτσι χωρίς Καλώδιο
θα με λένε η Γυναίκα με τα δεκατρία παιδιά
θα με λένε Μαύρη Ντριν
Θα με λένε Μαύρη Ντραν
θα με λένε Αλό,
ιζ ενιμπόντι δέαρ;

αύριο δε θα’χουμε πολιτισμό
αύριο θα’μαι λιγότερο γενναία
αύριο δεν θα μας συνδέει κανένα καλώδιο

πονάει ο λαιμός μου
έκλεισε ο λαιμός μου
ένας βράχος σφήνωσε στο λαιμό μου
έχει κατολίσθηση απόψε κι είναι ωραία
μην κλείσεις!
έχω κρατήσει λίγο καλώδιο
ίσα ίσα να περνάει μέσα απ΄ τα βράχια
τι βράχια απόψε!
συγνώμη που μιλάω λίγο περίεργα
συγνώμη που καπνίζω δέκα πακέτα
συγνώμη που καπνίζω σαν πούστης
συγνώμη που έκλεισε η φωνή μου
έχω ένα βράχο μες στο λαιμό μου
έχω φωνητικές χορδές του κώλου
συγνώμη που ακούγομαι σαν καμπαρετζού
συγνώμη που σου σκοτίζω την Παναγία
-είναι ο βράχος ,αυτός τα κάνει
μέριασε βράχε να διαβώ
το κύμα απάνωθέ μου
θε μου
θε μου
Θε μου σώσε με
Θε μου πάρε το βράχο
απειλείται η φωνή μου
απειλείται η σχέση μου
απειλείται το κόκκινο νυχτικό μου
απειλείται το σετ μεταξωτά εσώρουχα/σουτιέν-κυλότα
απειλούμαι
χάνω τη φωνή μου
χάνω την τραχεία
χάνω το φάρυγγα
χάνω την έσω λαρυγγική
σε χάνω απόψε-
μην
μην
μην κλείσεις
-αύριο δεν θα μας συνδέει κανένα καλώδιο

(απόσπασμα από τη συνομιλία με την Ανθρώπινη φωνή του Κοκτώ, για μια περφόρμανς της bijoux de kant )

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

 

Α. Σε μία παράγραφο 70-80 λέξεων να αναπτύξετε τη σχέση τεχνολογικής προόδου και ελευθερίας σύμφωνα με το Κείμενο 1.

  Μονάδες 20                                                                                                                 

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση τα Κείμενα 1 και 2, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στα κείμενα:

α) Η ηθική τελείωση της ανθρώπινης ύπαρξης εξαρτάται από την αφθονία (Κείμενο 1).

β) Η αναβίωση του παρελθόντος θα βοηθήσει την κοινωνία να υπερκεράσει τις αντινομίες που δημιούργησε η κυριαρχία της τεχνικής (Κείμενο 1).

γ) Έχουν παρατηρηθεί αναλογίες ανάμεσα σε τοξικομανείς και εξαρτημένους από διαδικτυακά παιχνίδια (Κείμενο 2).

δ) Οι παθολογικές επιδράσεις της ραγδαίας τεχνολογικής προόδου των δύο τελευταίων δεκαετιών δεν έχουν μελετηθεί  πλήρως από την επιστημονική κοινότητα μέχρι σήμερα (Κείμενο 2).

ε) Ο εθισμένος αδυνατεί να ατενίσει κατάματα τις δυσχέρειες που τον ταλανίζουν (Κείμενο 2).

  Μονάδες 10                                                                                                                    

Β2. α) Ποια είναι η οπτική γωνία της συντάκτριας του Κειμένου 2 (Μονάδες 3); Σε τι αποσκοπεί η συντάκτρια καταφεύγοντας στην χρήση των παραδειγμάτων και της αναλογίας στην 6^η παράγραφο: [«Μάλιστα το DSM 5 … αλλά και των smartphones, tablets» κλπ.] του ιδίου κειμένου (Μονάδες 3);

  Μονάδες 6                                                                                                                    

β) Ποια είναι η πρόθεση του συντάκτη του  Κειμένου 1 (Μονάδες 3); Να επισημάνετε ένα χωρίο, όπου ο συντάκτης του ιδίου κειμένου καταφεύγει στη συνυποδηλωτική χρήση της γλώσσας. Να αποδώσετε το ίδιο χωρίο αξιοποιώντας τη δηλωτική χρήση της γλώσσας (Μονάδες 4).

Μονάδες 7                                                                                                                      

Β3. α) Σε μία παράγραφο 70-80 λέξεων να αναλύσετε το περιεχόμενο του υπογραμμισμένου χωρίου του Κειμένου 1:

 όταν η δύναμη γίνεται απόλυτη, οι αξίες χάνονται. Η δύναμη, όσο μεγαλώνει καταργεί τα σύνορα ανάμεσα στο καλό και στο κακό, ανάμεσα στο δίκαιο και στο άδικο.

   Μονάδες 8                                                                                                                

β) Για ποιον λόγο η συντάκτρια του Κειμένου 2 καταφεύγει στη χρήση ρημάτων παθητικής φωνής (Μονάδες 2);  Να δικαιολογήσετε τη χρήση της κεραίας (–) και των εισαγωγικών («») στην πρώτη παράγραφο: [«Τα τελευταία χρόνια …του ανθρώπου από αυτήν».] του ιδίου κειμένου (Μονάδες 2).

 Μονάδες 4                                                                                                              

Γ. Ποια είναι η θεματική του ποιήματος της Γλυκερίας Μπασδέκη σύμφωνα με την κρίση σας; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας αξιοποιώντας τρεις κειμενικούς δείκτες; Πιστεύετε ότι μπορούν να διαμορφωθούν υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις από την εξ αποστάσεως επικοινωνία; Θεωρείτε ότι η φυσική επαφή έχει τεθεί στο περιθώριο; (150-200 λέξεις)

Μονάδες 15                                                                                                          

 Δ. Σύμφωνα με τον Jacques Ellul: «Όσο περισσότερο αυξάνονται στην κοινωνία οι τεχνικές δράσεις, τόσο περισσότερο μειώνεται η ανθρώπινη πρωτοβουλία και αυτονομία». Έχοντας ως αφόρμησηαυτή τη διατύπωση του Γάλλου στοχαστή να γράψετε ένα άρθρο για το ιστολόγιο του σχολείου σας, στο οποίο θα αναφέρεστε στους τρόπους που οι μηχανές και γενικότερα τα τεχνολογικά επιτεύγματα έχουν περιστείλει την ανθρώπινη ελευθερία και να επισημάνετε την κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθηθεί, για να αναχαιτιστεί ο κίνδυνος εξανδραποδισμού (350-400 λέξεις).

  Μονάδες 30