Γ΄ Λυκείου-Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία (Tύπος)

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ:

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΥΠΟΣ

Κείμενο 1 Noam Chomsky  Η κατασκευή των συνειδήσεων (απόσπασμα)

Ο Noam Chomsky  (Πενσυλβάνια ΗΠΑ, 1928) είναι πολιτικός ακτιβιστής, συγγραφέας και ομότιμος καθηγητής γλωσσολογίας του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ). Έχει διδάξει γλωσσολογία, φιλοσοφία και πολιτική. Οι προσπάθειές του για τη διεύρυνση της δημοκρατίας και για μια μη βίαιη υπερδύναμη, έχουν τιμηθεί σε όλο τον κόσμο από κινήματα ειρήνης και κοινωνικής δικαιοσύνης (biblionet.gr).

 

1.      […] Στα ΜΜΕ τα πράγματα είναι ακόμη πιο προφανή. Άλλωστε τα ΜΜΕ είναι εταιρείες, μεγάλες εταιρείες. Μερικές από τις μεγαλύτερες εταιρείες της χώρας. Οι ιδιοκτήτες και διευθυντές τους ανήκουν στην ίδια μικρή ελίτ των ιδιοκτητών και των διευθυντών που ελέγχουν την ιδιωτική οικονομία και το κράτος, κι έτσι έχουμε ένα πολύ περιορισμένο πλέγμα εταιρικών ΜΜΕ, κρατικών στελεχών και ιδιοκτητών. Μοιράζονται τις ίδιες αντιλήψεις, καταλαβαίνουν τα ίδια πράγματα κ.ο.κ. Αυτό είναι το ένα μεγάλο σημείο. Έτσι φυσιολογικά θα αντιληφθούν τα ζητήματα, θα τα καταπνίξουν, θα τα ελέγξουν και θα τα σχηματίσουν σύμφωνα με τα συμφέροντα των ομάδων που αντιπροσωπεύουν, τελικά σύμφωνα με τα συμφέροντα του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας, να πού βασίζονται πραγματικά. Παραπέρα, τα ΜΜΕ έχουν και μια αγορά, τους διαφημιστές, όχι το κοινό. Οι άνθρωποι πρέπει να αγοράζουν εφημερίδες, γιατί σε διαφορετική περίπτωση οι διαφημιστές δεν θα διαφημίζονται εκεί.

 

2.      Οι εφημερίδες είναι έτσι σχεδιασμένες ώστε το κοινό να τις αγοράζει, προκειμένου να μπορούν νʼ αυξήσουν τα διαφημιστικά τους κέρδη. Αλλά οι εφημερίδες ουσιαστικά πωλούν στους διαφημιστές το κοινό και αφότου η επιχείρηση-εφημερίδα που πουλά έχει για αγορά της τις εταιρείες, έχουμε μια άλλη μέθοδο με την οποία το εταιρικό σύστημα ή γενικότερα το σύστημα της αγοράς, μπορεί να ελέγχει το περιεχόμενο των ΜΜΕ, μʼ άλλα λόγια, αν με κάποιον τρόπο που δεν μπορούμε να φανταστούμε αρχίζουν να βγαίνουν από τη γραμμή, οι διαφημίσεις θα μειωθούν και κι αυτό είναι ένα εμπόδιο. Η κρατική εξουσία έχει το ίδιο αποτέλεσμα. Τα ΜΜΕ θέλουν να διατηρούν τη στενή τους σχέση με την κρατική εξουσία. Θέλουν να έχουν τις πηγές τους, να τα προσκαλούν στις συνεντεύξεις τύπου, θέλουν να συναγελάζονται με τους υπουργούς, όλα αυτά τα πράγματα. Για να συμβεί κάτι τέτοιο πρέπει να παίξεις το παιχνίδι και το να παίξεις το παιχνίδι σημαίνει να λες τα ψέματά τους, χρησιμεύοντας ως ο μηχανισμός τους για την παραπληροφόρηση. Πέρα από το ότι πρόκειται να το κάνεις έτσι κι αλλιώς σύμφωνα με τα δικά σου συμφέροντα και την κοινωνική σου θέση, υπάρχουν αυτού του είδους οι πιέσεις που σε αναγκάζουν να ενταχθείς. Τελικώς έχουμε να κάνουμε μʼ ένα πολύ στενό σύστημα ελέγχου. Έτσι ερχόμαστε στην περίπτωση του μεμονωμένου δημοσιογράφου, ξέρετε, του νεαρού ατόμου που αποφασίζει να γίνει ένας τίμιος δημοσιογράφος. Λοιπόν, προσπαθήστε να κάνετε κάτι τέτοιο.

 

3.      Πολύ σύντομα θα μάθετε από τον αρχισυντάκτη σας ότι ξεφεύγετε λιγάκι, ότι είστε πολύ συναισθηματικοί, ανακατεύεστε υπερβολικά με την ιστορία, πρέπει να είστε πιο αντικειμενικοί, υπάρχει μια ολόκληρη στοίβα κωδικών λέξεων γιʼ αυτό, και αυτό που σημαίνουν αυτές οι κωδικές λέξεις είναι: «Μπες στη γραμμή μάγκα, αλλιώς έξω». Το να μπεις στη γραμμή σημαίνει να μπεις στην κομματική γραμμή. Κάτι που συμβαίνει τότε είναι πως κάποιοι φεύγουν. Αλλά αυτοί που αποφασίζουν να συμβιβαστούν, συνήθως αρχίζουν να πιστεύουν αυτά που λένε. Προκειμένου να προοδεύσεις πρέπει να λες συγκεκριμένα πράγματα, αυτό που θέλει ο αρχισυντάκτης, αυτό που παίρνεις από τα πάνω. Μπορείς να προσπαθήσεις να το πεις χωρίς να το πιστεύεις, αλλά τα πράγματα δεν θα λειτουργήσουν, οι άνθρωποι δεν είναι τόσο άτιμοι, δεν μπορείς να ζήσεις έτσι, μόνο ένα πολύ ιδιόρρυθμο άτομο μπορεί να κάνει κάτι τέτοιο. Έτσι αρχίζεις να τα λες και πολύ σύντομα διαπιστώνεις ότι τα πιστεύεις επειδή τα λες, και πολύ σύντομα είσαι μέσα στο σύστημα. Παραπέρα, υπάρχει πληθώρα αμοιβών αν μείνεις μέσα.

 

4.      Για τους ανθρώπους που παίζουν το παιχνίδι με τους κανόνες που θέτει μια πλούσια κοινωνία σαν τη δική μας, υπάρχουν άφθονες αμοιβές. Είσαι ευκατάστατος, προνομιούχος, πλούσιος, έχεις γόητρο, αν το θέλεις έχεις μερίδιο στην εξουσία, αν σου αρέσουν αυτά τα πράγματα μπορείς να πας να γίνεις εκπρόσωπος του Υπουργείου Εξωτερικών ή κάτι παρόμοιο, είσαι σχεδόν στο κέντρο των προνομιούχων, μερικές φορές της εξουσίας, στην πιο πλούσια, πιο ισχυρή χώρα στον κόσμο, και μπορείς να προχωρήσεις όσο είσαι πολύ υπάκουος, δουλοπρεπής και πειθαρχημένος. Έτσι υπάρχουν πολλοί παράγοντες και οι άνθρωποι που είναι πιο ανεξάρτητοι είτε φεύγουν είτε τους διώχνουν. Σ’ αυτή την περίπτωση σχεδόν δεν υπάρχουν εξαιρέσεις. Ο βαθμός του ελέγχου πάνω σ’ αυτό είναι εκπληκτικός.

 

Πηγή:  http://www.tapolitika.gr, Κυριακή, 16 Δεκεμβρίου 2012

  

Κείμενο 2 Νίκος Ξυδάκης-Το κείμενο πάντα ― αλλιώς

 

Ο Νίκος Ξυδάκης (Πειραιάς 1958) είναι δημοσιογράφος και πολιτικός. Συνεργάστηκε με πολλά έντυπα ως συντάκτης, κριτικός βιβλίου και εικαστικών, σύμβουλος έκδοσης, αρχισυντάκτης και εκδότης.

 

1.      Ο έντυπος λόγος φθίνει. Οχι· μετασχηματίζεται. Το Δίκτυο και τα new media σαρώνουν το κείμενο και την ανάγνωση. Οχι· τo Δίκτυο ανανέωσε το κείμενο και την ανάγνωση – τα πήγε σε άλλο επίπεδο, τα μετασχημάτισε, πάντως δεν τα σάρωσε. Η συζήτηση για το μέλλον του Τύπου, σε περιβάλλον ραγδαίων αλλαγών στην επικοινωνία, διεξάγεται με αγωνία, ιδίως όταν οι συνομιλητές είναι δημοσιογράφοι. Οι δημοσιογράφοι αισθάνονται απειλητικές τις αλλαγές, αισθάνονται ότι οι αλλαγές εν πολλοίς συμβαίνουν ερήμην τους, κι αυτοί τις παρακολουθούν ανήμποροι.

 

2.      Δεν είναι έτσι. Οι κυκλοφορίες συρρικνώνονται, τα διαφημιστικά έσοδα πέφτουν, αλλά οι εφημερίδες δεν θα πεθάνουν. Θα αλλάξουν, θα μειωθούν, θα γίνουν κάτι άλλο, αλλά δεν θα εξαφανιστούν. Οσες επιζήσουν, όμως, θα αλλάξουν, βαθιά, δραστικά, ουσιαστικά. Οι δημοσιογράφοι θα επινοήσουν αλλιώς τη δουλειά τους, τη συμμετοχή τους στο επικοινωνιακό σύμπλοκο, τη λειτουργία τους σαν γραφιάδες, σαν δημιουργοί, σαν διαμεσολαβητές· αλλά δεν θα χαθούν.

 

3.      Το Δίκτυο αποκάλυψε τις αδυναμίες και τις ευκολίες των έντυπων μέσων. Αποκάλυψε την ιδιοτέλεια και την υπεροψία, το κακό ή αδιάφορο κείμενο, το copy-paste και την κουτοπόνηρη λογοκλοπή. Η αχανής, δυναμικά εμπλουτιζόμενη βιβλιοθήκη, που χτίζεται μέσα στο Διαδίκτυο, αποκαλύπτει ανελέητα όλες τις αδυναμίες και τις ευκολίες των δημοσιογράφων. Και επιπλέον κλόνισε ανεπανόρθωτα την παράδοση: Η εφημερίδα ήταν μέρος του διαφωτιστικού προγράμματος, ήταν υπό κλίμακα η Εγκυκλοπαιδεία, περιείχε όλα τα νέα και όλη τη γνώση· ήταν η πρωινή προσευχή του αστού. Οχι πια. Αφενός διότι δεν υπάρχει ο κυρίαρχος αστός, αλλά μια απέραντη μεσαία μάζα – οι κατεξοχήν χρήστες του Δικτύου σήμερα. Αφετέρου, διότι τα νέα τρέχουν ακαριαία σαν headlines παντού όπου υπάρχει ένα μόνιτορ, και η γνώση αποτίθεται δυναμικά παντού στο Δίκτυο, σε απίθανους τόπους, σε κάθε γωνιά, και όχι μόνο στη Wikipedia.

 

4.      Είναι άχρηστη λοιπόν η έντυπη δημοσιογραφία; Κάθε άλλο. Ο δημοσιογράφος μπορεί να χάσει όλες τις άλλες ιδιότητες –του μεσολαβητή της εξουσίας, του προνομιακού συνομιλητή με «πηγές», του ιμάντα μεταφοράς κρατικών πληροφοριών, του θηρευτή news– αλλά δεν θα πάψει να είναι παραγωγός περιεχομένου. Παράγει κείμενο: Πρωτογενείς αφηγήσεις, ριψοκίνδυνες γνώμες, πρώτες ματιές, συνθέσεις, πλαγιοκοπήσεις. Και στυλ.

 

5.      Όταν το Δίκτυο ανανεώνει το κείμενο, τον λόγο, σε νέο πλαίσιο έστω, όταν πια αντιλαμβανόμαστε ότι ο βασιλιάς δεν είναι τα νέα γκάτζετ, ούτε καν το λογισμικό, αλλά το περιεχόμενο, ε, τότε αυτός που ξέρει να παράγει περιεχόμενο βρίσκεται στο προσκήνιο. Ο δημοσιογράφος βρίσκεται στο προσκήνιο λοιπόν, αλλά πώς; Αλλος. Μετασχηματισμένος και προσαρμοσμένος στο νέο κειμενικό περιβάλλον· έτοιμος να ανανεώσει τις δομές και τις φόρμες του κειμένου του· μόνον έτσι. Ετοιμος να αλλάξει, αφήνοντας πίσω τις ευκολίες, την αλαζονεία και την οκνηρία του κλειστού γουτεμβέργειου κόσμου· έτοιμος να αποδεχτεί ότι οι πληροφορίες είναι διασπαρμένες παντού και προσιτές στον καθένα, στο κάθε συνδεδεμένο λάπτοπ των 100 δολαρίων, σε κάθε κινητό τηλέφωνο και πάλμτοπ. Κι ότι αυτός οφείλει, αδιαπραγμάτευτα, να είναι ειλικρινής, βαθύς, ταχύς, άμεσος, συνθετικός, και στυλίστας.

 

6.      Δηλαδή, στην εποχή που ανατέλλει (ή λένε ότι ανατέλλει) η δημοσιογραφία των πολιτών, τα μπλογκ, τα social μικροδίκτυα, τα εκατομμύρια βίντεο YouTube, οι peer to peer συνδέσεις, οι απέραντες δεξαμενές κειμένων, αυτή ακριβώς την εποχή ο επαγγελματίας δημοσιογράφος ανατέλλει ξανά κι αυτός ικανότερος και πιο διακεκριμένος από ποτέ. Οταν όλοι μπορούν να κάνουν grosso modo την παλιά δουλειά του, αυτός πάει ένα σκαλί πιο πέρα: Κάνει άλλη δουλειά.

 

7.      Αυτή η νέα δουλειά δεν είναι και τόσο νέα. Ο 20ός αιώνας, του κινηματογράφου, του ραδιοφώνου, της τηλεόρασης, των περιοδικών και των βιβλίων τσέπης, έχει ενοποιήσει ήδη τις γραφές και έχει άρει τον τυπικό διαχωρισμό Υψηλού και Μαζικού. Ο συγγραφέας δεν γράφει τυλιγμένος μετάξια στον πύργο του· ο συγγραφέας γράφει παντού και συνεχώς. Η γραφή είναι συνεχές: Ποίηση, μυθιστόρημα, σενάριο, θεατρικό, δοκίμιο, μελέτη, χρονικό, δημοσιογραφικό αφήγημα, χρονογράφημα, όλα αποτελούν ψηφίδες του ίδιου μωσαϊκού, όλα παράγουν στυλίστες, και οι επαρκείς γραφιάδες μπαινοβγαίνουν σε όλα τα είδη με την ίδια άνεση.

 

8.      Αυτή είναι η μόνη οδός για τον δημοσιογράφο σήμερα· η οδός του μετανεωτερικού auteur. Κι ένα τέτοιο πλούσιο, διακεκριμένο, δυναμικά πλασμένο πεδίο γραφής θα είναι η εφημερίδα προσεχώς. Το κείμενο θριαμβεύει – αλλιώς.

 

Καθημερινή, 29.06.2008

 

              

Κείμενο 3: Pablo Neruda – Τύπος

 

Ο  Pablo Neruda (1904-1973), φιλολογικό ψευδώνυμο του Νεφταλί Ρικάρδο Ρέγιες Μπασσάλτο, ήταν Χιλιανός ποιητής, βραβευμένος με τα βραβεία Λένιν (1953) και Νόμπελ (1971). Η ποίησή του συνδυάζει το προσωπικό -συχνά ερωτικό- και το πολιτικό στοιχείο. Πίστευε ότι ο ποιητής οφείλει να συμμετέχει στα κοινά και δεν διαχώριζε την ποίηση από την πολιτική (Βιβλιονέτ). Η ποιητική σύνθεση Κάντο Χενεράλ (Γενικό Άσμα) μελοποιήθηκε από τον Μίκη Θεοδωράκη. Η κηδεία του ήταν το πρώτο ξέσπασμα των Χιλιανών εναντίον της δικτατορίας Αλιέντε.

                                                

Έβαλα με τον νου μου την εποχή του χάρτου

ντυμένη να ᾽ναι με κίτρινα φύλλα

που λίγο-λίγο ανέβασαν

της γης την επιφάνεια:

 

δημοσιογραφία θαμνώδης

άναβε φωτιές εκ προμελέτης

ή σκότωνε με κάποιο ψέμα

ή διαφήμιζε αποσμητικά

ή γλύκαινε τυράννους, τυραννίες

ή διέδιδε τον σκοταδισμό.

 

Κάθε εφημερίδα πρότεινε

τους νόμους του ιδιοκτήτη της

και πουλιόντουσαν ειδήσεις

με δηλητήρια δροσερά και με αίμα.

 

Του κόσμου τις εφημερίδες διαβάζοντας

στρογγυλοκαθισμένος περίμενε ο πόλεμος

απ᾽ τις τροχιές του τις αόμματες.

Κι εγώ με τ᾽ αφτιά μου τον άκουγα πως γέλαγε

με τα πικρά σαγόνια του

διαβάζοντας τα κύρια άρθρα

που του φέρνονταν με τρυφερότητα.

 

 

Ο λίθινος άλλαξε άνθρωπος —

άνθρωπος έγινε χάρτινος,

ντυμένος απ᾽ έξω και από μέσα

με πάθη εκ των προτέρων κατασκευασμένα

η με επένδυση εμφυλίου σπαραγμού.

 

Το σεξ και το αίμα εγέμισαν

του κόσμου όλες τις σελίδες

και ήταν δύσκολο πολύ πιά να πετύχεις

νεαρή γυμνή κοπέλλα

να τρώει μήλο

σε γαλανό ποτάμι δίπλα,

διότι τα ποτάμια γέμισαν

με θλιβερό τυπογραφικό μελάνι

και ο άνεμος εσκέπασε μ᾽ εφημερίδες

τις πόλεις και τα ηφαίστεια.

 

Μετάφραση: Γιώργος Κεντρωτής

 

        

             

                                                                                                      

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

Α. Αφού διαβάσετε το Κείμενο 1, να συνοψίσετε τη σχέση των ΜΜΕ με την κεντρική εξουσία σε μια παράγραφο (70-80 λέξεις)

                                                                                                                              Μονάδες  20

Β1.  Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τους ακόλουθους ισχυρισμούς που αναφέρονται στα Κείμενα 1 και 2 και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με χωρία στο κείμενο.

α) Οι πεποιθήσεις των ιδιοκτήτων των ΜΜΕ αποκλίνουν από εκείνες των μεγαλοεπιχειρηματιών (Κείμενο 1).

β) Η μακροημέρευση ενός συντάκτη στον χώρο της ενημέρωσης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αποδοχή των άνωθεν εντολών (Κείμενο 1).

γ) Οι δημοσιογράφοι βλέπουν με αισιοδοξία τις νέες προοπτικές για το επάγγελμά τους. (Κείμενο 2).

δ) Η εφημερίδα λειτουργούσε ως σήμα κατατεθέν της κυρίαρχης αστικής τάξης (Κείμενο 2).

ε) Ένας σύγχρονος δημοσιογράφος πρέπει να διαπνέεται από την ευελιξία ενός μετανεωτερικού συγγραφέα (Κείμενο 2).

                                                                                                                                  Μονάδες 10

Β2.  «Οι άνθρωποι πρέπει να αγοράζουν εφημερίδες, γιατί σε διαφορετική περίπτωση οι διαφημιστές δεν θα διαφημίζονται εκεί.»

α) Να βρείτε την τροπικότητα του ρήματος της πρώτης πρότασης, σημειώνοντας τι δηλώνει (Μονάδες 5) β) Να ξαναγράψεις αυτή την πρόταση μετατρέποντάς την: α) σε ευχή και β) πρόθεση (Μονάδες 5), γ) Ποιο είδος σύνδεσης προτάσεων χρησιμοποιείται στο παρόν απόσπασμα και τι προσδίδει στο ύφος του συντάκτη (Μονάδες 5);

                                                                                                                                 Μονάδες 15

Β3. α) Ποια είναι η πρόθεση του συντάκτη στην 3η παράγραφο του Κειμένου 2 (Μονάδες 5); β) Ποια μέσα χρησιμοποιεί για να καταστεί πειστικός;                                                                      

                                                                                                                               Μονάδες 10

Γ. Ποιο είναι το θέμα του ποιήματος του Pablo Neruda; Nα τεκμηριώσετε την απάντησή σας, παραθέτοντας τρεις κειμενικούς δείκτες μορφής ή περιεχομένου. Πώς αντιλαμβάνεστε το δίστιχο:  «ο λίθινος άλλαξε άνθρωπος — / άνθρωπος έγινε χάρτινος»; (150-200 λέξεις)                                                                                                                                  

                                                                                                                               Μονάδες 15                                                                                                                               

Δ. Σε μια εισήγησή σας (350-400 λέξεις) που θα εκφωνηθεί στο Τοπικό Συμβούλιο νέων της περιοχής σας, καλείστε να αναπτύξετε τα ακόλουθα ερωτήματα:

α) Με ποιον τρόπο τα ΜΜΕ υποσκάπτουν τα θεμέλια του δημοκρατικού πολιτεύματος;

β)  Κάτω από ποιες προϋποθέσεις τα ΜΜΕ θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ευεργετικά για τους δημοκρατικούς θεσμούς;

                                                                                                                                 Μονάδες 30