Κριτήριο Αξιολόγησης - Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία Γ' Λυκείου (Λεξιπενία)

 

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ:

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΛΕΞΙΠΕΝΙΑ

Κείμενο 1: Ζήσης Δ. Παπαδημητρίου - «Γλωσσικός ραγιαδισμός;»

Ο Ζήσης Δ. Παπαδημητρίου (1939-2015) ήταν  καθηγητής της Γενικής και Πολιτικής Κοινωνιολογίας του Τμήματος Νομικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

1. Σύμφωνα με το άρθ. 6 του νόμου 2946/2001 που ορίζει τις προϋποθέσεις τοποθέτησης επιγραφών, «οι επιγραφές με τις οποίες προσδιορίζεται η θέση, η διεύθυνση, η ιδιότητα ή η επαγγελματική δραστηριότητα φυσικού προσώπου, ή η επωνυμία και το αντικείμενο δραστηριότητας, ενώσεως φυσικών προσώπων ή νομικών προσώπων δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου γράφονται υποχρεωτικώς στην ελληνική γλώσσα. Επιτρέπεται επιπρόσθετη αναγραφή της επιγραφής σε άλλη γλώσσα με μικρότερα στοιχεία». Μια ματιά στο δάσος των επιγραφών κατά μήκος των κεντρικών οδικών αξόνων της χώρας μας κάθε άλλο παρά επιβεβαιώνει του «.. νόμου το ασφαλές». Το ίδιο ισχύει και για τις πόλεις μας, όπου ολοένα και περισσότερα καταστήματα καταργούν (στο όνομα του εκσυγχρονισμού;) την ελληνική γλώσσα, αντικαθιστώντας την κυρίως με την αγγλική.

2. Λέγεται πως η μανία των Νεοελλήνων να τοποθετούν ξενόγλωσσες επιγραφές, προκειμένου να διαλαλήσουν την πραμάτεια τους, οφείλεται στο τουριστικό ρεύμα που κατακλύζει, ιδιαίτερα τα καλοκαίρια, τη χώρα μας καθώς και στον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα των κοινωνιών μας. Σύμφωνα με την άποψη των οπαδών της περιώνυμης παγκοσμιοποίησης, η χρήση ξενόγλωσσων επιγραφών για την προβολή εμπορευμάτων και υπηρεσιών είναι δήθεν αναπόφευκτη.

3. Έτσι, η «αγορά» έγινε «μάρκετ», το κατάστημα υποδημάτων «σού-σοπ», ο παραδοσιακός «τσαγκάρης» «σου-μέϊκερ», το «καφενείο» «καφέ», οι «πωλήσεις» «σέϊλ» κλπ.. Τα πράγματα, βέβαια, δεν σταματούν εδώ. Όταν πρόκειται για προβολή συγκεκριμένου εμπορεύματος, τότε τα «σλόγκεν» (συνθήματα ή μηνύματα) αποτελούν ολόκληρες προτάσεις. Γνωστή εταιρεία τσιγάρων, παγκόσμιας εμβέλειας, χρησιμοποιεί τελευταία διαφημίσεις με συγκεκριμένες συμπαραδηλώσεις όπως «έβερυ θίνγκ σταρτς νάου» (κάθε τι αρχίζει τώρα). Η αφίσα δείχνει καθιστούς έναν άνδρα και μια γυναίκα. Ο άνδρας, αναποφάσιστος, απλώνει δειλά το χέρι για να αγγίξει τα γόνατα της γυναίκας. Μα θα μου πείτε, τι σχέση έχει το κάπνισμα με τον έρωτα; Το μήνυμα της συγκεκριμένης αφίσας είναι : «μη διστάζεις, κάνε την αρχή και όλα θα πάνε καλά». Λίγο πιο κάτω διαβάζει κανείς στα ελληνικά τη γνωστή φράση «Το κάπνισμα βλάπτει σοβαρά την υγεία»!

4. Είναι αλήθεια πως οι εξελίξεις στο χώρο της πληροφορικής και των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας, είχαν σαν αποτέλεσμα την ενσωμάτωση και πολιτογράφηση στις εθνικές γλώσσες κυρίως αγγλικών όρων, μια και η κυριότερη γλώσσα επικοινωνίας στην εποχή μας είναι η αγγλική, γεγονός που οδηγεί ως ένα βαθμό αναγκαστικά στην αγγλοσαξονοποίηση της καθημερινής μας ζωής. Οι νέοι μας, «κολλημένοι» με το Διαδίκτυο, χρησιμοποιούν, υποθέτω για λόγους ευκολίας και όχι για επίδειξη γνώσεων στην αγγλική, ολοένα και πιο πολύ αγγλικούς όρους στην επικοινωνία τους, χωρίς την παραμικρή προσπάθεια να αναζητήσουν τους αντίστοιχους όρους στην ελληνική, όπως π.χ. «λογισμικό» για το “software” (σόφτγουερ) και «υλικό» για το “hardware”(χάρντγουερ). Ο συμβολισμός στην επικοινωνία και η χρήση ξένων όρων οδηγούν, με τον καιρό, σε γλωσσική πενία, η οποία τελικά επιδρά καταλυτικά στην ικανότητα των παιδιών να εκφραστούν στη μητρική τους γλώσσα.

5. Ως γνωστόν, οι Γάλλοι καταβάλλουν προσπάθειες να αποκαθάρουν τη γλώσσα τους από ξένες προσμίξεις. Αυτό, βέβαια, αν και είναι ως ένα βαθμό σωστό από πολιτιστική άποψη, γιατί αντιμάχεται τη γλωσσική αλλοτρίωση, δημιουργεί προβλήματα, καθώς ενισχύει υφιστάμενες εθνικιστικές αγκυλώσεις. Ωστόσο, η έλλειψη κανόνων στη χρήση ξενόγλωσσων όρων και στην προκειμένη περίπτωση αγγλικών όρων στην καθημερινότητά μας ενισχύει τον ήδη υφιστάμενο αγγλοσαξονικό γλωσσικό ιμπεριαλισμό και απειλεί, μακροπρόθεσμα, να υπονομεύσει το γλωσσικό μας πλούτο όσο και την αισθητική της γλωσσικής μας επικοινωνίας.

6. Η εκμάθηση ξένων γλωσσών είναι αναμφίβολα πολύ σημαντική και ενισχύει την ατομική μας ταυτότητα, η άλογη χρήση σκόρπιων ξενόγλωσσων εννοιών, όπως π.χ. στην περίπτωση των επιγραφών αλλά και στην καθημερινή μας επικοινωνία, υποδηλώνει ελλειμματική αυτοσυνείδηση, αν όχι συμπλέγματα κατωτερότητας απέναντι στους ξένους. Όντας κληρονόμοι μιας τόσο πλούσιας και όμορφης γλώσσας, δεν έχουμε το δικαίωμα να την εκποιήσουμε, στο όνομα μιας εκσυγχρονιστικής δήθεν ιδεοληψίας.

Πηγή: http://tvxs.gr/news, 29 Ιανουαρίου 2014

Κείμενο 2: Φοίβος Παναγιωτίδης – Εξ αφορμής

 

Ο Φοίβος Παναγιωτίδης είναι διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Essex και καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.

 

1.      Στην καταχώριση αρ. 9 των Collectanea του, ο Z. Λορεντζάτος διατυπώνει με λακωνική σοφία την πλάνη της εξίσωσης «γλώσσα = λέξεις». Ωστόσο, για τους περισσότερους από εμάς, η εξίσωση είναι δυστυχώς αυτονόητη. Έτσι, όταν πρόσφατα ξανάνοιξε η συζήτηση για το γλωσσικό μάθημα σε φιλικό σπίτι, μοιραία κατέληξε στη λεξιπενία: οι φίλοι μου θεωρούσαν ότι πρέπει να αποτελεί σημαντικό γλωσσικό πρόβλημα, άλλωστε αποτέλεσε έναν από τους παράγοντες που παρακίνησαν το υπουργείο Παιδείας να ενισχύσει το μάθημα των Αρχαίων στο Γυμνάσιο το 2004. Κανείς τους, πάντως, δεν μπορούσε να ορίσει τη λεξιπενία.

2.      Πολλοί ταυτίζουν τη λεξιπενία με τη (νεανική) αργκό, η οποία όμως διακρίνεται από πάμπολλα χαρακτηριστικά της δημιουργικής φύσης του γλωσσικού φαινομένου: μια επίσκεψη στον ιστότοπο http: //www. slang. gr με τον θεαματικό λεξιλογικό πλούτο που ανθολογεί θα πείσει τους περισσότερους. Αυτά είναι όμως γνωστά ήδη από το κεφάλαιο του Γ. Βελούδη στο βιβλίο «Δέκα μύθοι για την ελληνική γλώσσα».

3.      Ας υποθέσουμε, λοιπόν, ότι λεξιπενία ενσκήπτει όταν χρησιμοποιούμε μόνο μια χούφτα λέξεις καθημερινά. Πράγματι, θρυλείται (χωρίς τεκμηρίωση) ότι χρησιμοποιούμε 300 ή 500 ή 900 στην καθημερινή επικοινωνία. Βεβαίως, ο αριθμός λέξεων σε χρήση εξαρτάται πρωτίστως από το τι έχουμε να συζητήσουμε και σε πόσα συμφραζόμενα, από το πόσο μιλάμε και για πόσο ποικίλα θέματα. Αν η καθημερινή επικοινωνία μας εξαντλείται σε ένα μίνιμουμ στιχομυθιών, το λεξιλόγιο σε χρήση θα είναι μικρό. Αν όμως υπάρξει ανάγκη να επιχειρηματολογήσουμε, έστω και για απλά θέματα, όπως μια οικονομική διαφορά ή ένας ερωτικός καβγάς, το λεξιλόγιο σε χρήση θα είναι βεβαίως εκτενέστερο. Άρα ούτε εδώ μπορούμε να μιλάμε για λεξιπενία.

4.      Συνεχίζουμε λοιπόν: ας εικάσουμε ότι έχουμε λεξιπενία όταν δεν χρησιμοποιούμε τις λέξεις ορθά. Πιο συγκεκριμένα, σε πρόσφατη εκπαιδευτική έρευνα της Α. Βερέβη διαβάζουμε και για λάθη όπως «άνθρωποι που αντικρούουν τη μόδα», αντί του δόκιμου «απορρίπτουν» ή τη χρήση του «κακαίσθητος» αντί για «ακαλαίσθητος». Διαπιστώνουμε κατ’ αρχήν ότι η γλωσσική ικανότητα των μαθητών που κάνουν τέτοια λάθη είναι φυσιολογικότατη: επέκτειναν τη σημασία του «αντικρούω», ενώ σχημάτισαν το αδόκιμο αλλά γραμματικό «κακαίσθητος» για να αποδώσουν μία έννοια για την οποία δεν έβρισκαν κατάλληλη λέξη. Σίγουρα όμως ένας παιδαγωγός διακρίνει ταυτόχρονα την αποτυχία του γλωσσικού μαθήματος να διδάξει λεξιλόγιο: άλλωστε, στέλνουμε τα παιδιά σχολείο ακριβώς και για να μην αρκούνται στο στοκ των 40.000 λέξεων των αναλφάβητων.

5.      Αυτό που αποτελεί γενική ομολογία των εκπαιδευτικών (τεκμηριωμένη από την έρευνα) είναι, πάντως, ότι οι μαθητές τους δυσκολεύονται πολύ να συνθέσουν μία παράγραφο με λογικό ειρμό και συνοχή. Αποτελεί, επίσης, κοινό μυστικό ότι αδυνατούν να αντεπεξέλθουν σε προφορικά και γραπτά γλωσσικά τεστ και ότι αγνοούν τη διαφορά μεταξύ κειμενικών ειδών: ό, τι και να γράψουν (είτε πρόκειται για έκθεση ιδεών είτε για επιστολή διαμαρτυρίας είτε για αίτηση) διέπεται από συνειρμική δομή και κοσμείται με ξύλινη γλώσσα ή ψευδοποιητισμό.

6.      Προκύπτει τελικά ότι το πρόβλημα δεν είναι κάποια εκδοχή της λεξιπενίας παρά ο ελλιπής γραμματισμός, δηλαδή η ελαττωματική χρήση δόκιμου γραπτού λόγου για την παραγωγή κειμένων επικοινωνιακά κατάλληλων για την περίσταση. Προφανώς τα Νέα Ελληνικά δεν διδάσκονται αρκετά ή σωστά στο σχολείο. Ή και τα δύο.

Η Καθημερινή, 5 Ιουλίου 2009

 

Κείμενο 3: Οδυσσέας Ελύτης -  « Ψαλμός Β΄» 

Ο Οδυσσέας Ελύτης (1911-1996), εξέχουσα μορφή της λογοτεχνικής Γενιάς του ’30, τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ (1979). Πέραν της ποίησης, καταπιάστηκε με τη δοκιμιογραφία, τη μετάφραση και το κολλάζ. Η ποιητική σύνθεση «Άξιον Εστί» (1959), η οποία διαιρείται σε τρία μέρη, εξυμνεί τα σπουδαιότερα κεφάλαια της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

 

ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ μου έδωσαν ελληνική·

το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου.

Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου.

Εκεί σπάροι και πέρκες

ανεμόδαρτα ρήματα

ρεύματα πράσινα μες στα γαλάζια

όσα είδα στα σπλάχνα μου ν’ ανάβουνε

σφουγγάρια, μέδουσες

με τα πρώτα λόγια των Σειρήνων

όστρακα ρόδινα με τα πρώτα μαύρα ρίγη.

Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου με τα πρώτα μαύρα ρίγη.

Εκεί ρόδια, κυδώνια

θεοί μελαχρινοί, θείοι κι εξάδελφοι

το λάδι αδειάζοντας μες στα πελώρια κιούπια·

και πνοές από τη ρεματιά ευωδιάζοντας

λυγαριά και σχίνο

σπάρτο και πιπερόριζα

με τα πρώτα πιπίσματα των σπίνων,

ψαλμωδίες γλυκές με τα πρώτα-πρώτα Δόξα Σοι.

Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, με τα πρώτα-πρώτα Δόξα Σοι!

Εκεί δάφνες και βάγια

θυμιατό και λιβάνισμα

τις πάλες ευλογώντας και τα καριοφίλια.

Στο χώμα το στρωμένο με τ’ αμπελομάντιλα

κνίσες, τσουγκρίσματα

και Χριστός Ανέστη

με τα πρώτα σμπάρα των Ελλήνων.

Αγάπες μυστικές με τα πρώτα λόγια του Ύμνου.

Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, με τα πρώτα λόγια του Ύμνου!

 

Πηγή: Οδυσσέας Ελύτης, «Το Άξιον Εστί»,  Ποίηση. Αθήνα: Ίκαρος 2008.

 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

Α1. Ποιοι λόγοι υπαγορεύουν την αξιοποίηση ξενόγλωσσων όρων στην καθημερινή μας επικοινωνία, σύμφωνα με τον συντάκτη του Κειμένου 1; Να συνοψίσετε την απάντησή σας σε μια παράγραφο 60-70 λέξεων.

 Μονάδες 20

Β1. Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τους ακόλουθους ισχυρισμούς που αναφέρονται στα Κείμενα 1 και 2, αξιοποιώντας τους χαρακτηρισμούς «Σωστό» και «Λάθος» και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με χωρία στο του κειμένου.

α) Ο συντάκτης εικάζει πως οι νέοι καταφεύγουν στη χρήση της αγγλικής γλώσσας για λόγους επίδειξης (Κείμενο 1).

β) Η κάθαρση μίας γλώσσας από τις διάφορες ξενικές επιδράσεις δύναται να συνδεθεί με σοβινιστικές εξάρσεις (Κείμενο 1).

γ)  Ο Ζ. Λορεντζάτος υπεραμύνεται της εξίσωσης γλώσσα = λέξεις (Κείμενο 2).

δ) Υπάρχουν επιστημονικές μελέτες που πιστοποιούν την ένδεια του

(Κείμενο 2).

ε) Ο συντάκτης εξαίρει τη συνθετική ικανότητα των μαθητών της χώρας μας (Κείμενο 2).

  Mονάδες 10                                                                                                                           

Β2.    (Κείμενο 2, 4§) i) Ποια είναι η επικοινωνιακή λειτουργία του α΄ πληθυντικού προσώπου και της υποτακτικής έγκλισης στο ακόλουθο απόσπασμα: «ας εικάσουμε ότι έχουμε λεξιπενία όταν δεν χρησιμοποιούμε τις λέξεις ορθά.» (Μονάδες 4); ii) Να σχολιάσετε την οπτική γωνία του συντάκτη (Μονάδες 2); Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας, παραθέτοντας δύο σχετικά χωρία (Μονάδες 4).

Μονάδες 10                                                                                                           

Β3. α) (Κείμενο 1, 6§): Να αναλύσετε το χωρίο σε μία παράγραφο 70-80 λέξεων: «Όντας κληρονόμοι μιας τόσο πλούσιας και όμορφης γλώσσας, δεν έχουμε το δικαίωμα  να την εκποιήσουμε, στο όνομα μιας εκσυγχρονιστικής δήθεν ιδεοληψίας.»

 Μονάδες 8                                                                                                                               

β) i) (Κείμενο 2, 3§): Να καταταστήσετε το ακόλουθο απόσπασμα περίσσότερο οικείο, αντικαθιστώντας τις υπογραμμισμένες λέξεις με ισοδύναμες νοηματικά, οι οποίες χρησιμοποιούνται στην καθημερινότητά μας: «Ας υποθέσουμε, λοιπόν, ότι λεξιπενία ενσκήπτει όταν χρησιμοποιούμε μόνο μια χούφτα λέξεις καθημερινά. Πράγματι, θρυλείται (χωρίς τεκμηρίωση) ότι χρησιμοποιούμε 300 ή 500 ή 900 στην καθημερινή επικοινωνία. Βεβαίως, ο αριθμός λέξεων σε χρήση εξαρτάται πρωτίστως από το τι έχουμε να συζητήσουμε και σε πόσα συμφραζόμενα, από το πόσο μιλάμε και για πόσο ποικίλα θέματα.» (Μονάδες 4). ii)  (Κείμενο 2, 5§): Σε δύο περιπτώσεις ο συντάκτης καταφεύγει στη χρήση των παρενθέσεων. Να δικαιολογήσετε την επιλογή του (Μονάδες 3).

 Μονάδες 7                                                                                                                               

Γ. Ποιο είναι το θέμα του ποιήματος, σύμφωνα με την κρίση σας; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας, παραθέτοντας τρεις κειμενικούς δείκτες. Ποιες σκέψεις και συναισθήματα σας γεννά η συστηματική χρήση της ελληνικής γλώσσας από τα μέσα της δεύτερης προχριστιανικής χιλιετίας; (150-200 λέξεις)

 Μονάδες 15                                                                                                                        

Δ. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας (9 Φεβρουαρίου 2024), το σχολείο σας διοργανώνει μια σχετική ημερίδα. Μέσω μιας εισήγησης σας, καλείστε να απαντήσετε αν η νέα γενιά χαρακτηρίζεται από γλωσσική ένδεια. Να αντλήσετε στοιχεία από τα κείμενα αναφοράς. (350-400 λέξεις)

 Μονάδες 30